Tin diferencianan fundamental entre e tipo di inmigrante cu a bin tempo di Lago; y esunnan cu a bin despues di Status Aparte, ora cu nos pais Aruba a conoce un ‘boom’ turistico sorpresivo.

Segun e sociologo, Anko Ringeling, un diferencia tin di haber cu e aspecto economico cu a motiva e dos ola di migracion aki bandona nan pais di origen pa establece nan mes riba nos isla. Pero tambe caracteristico propio di e tipo di inmigrantenan pa nan por integra nan mes na nos comunidad.

Diferencia entre inmigrantenan
E fenomeno sociologico di inmigracion no solamente na Aruba, sino den otro paisnan ta wordo influencia dor di diferente factor, manera esun economico. Pero por tin otro factor manera pa ehempel e caso di e pais bisiña Venezuela, caminda hopi di nan ciudadano ta bandona nan pais pa motibo humanitario. Un escogencia di nan ta pa bin Aruba.

Mientras cu e gruponan di inmigrantenan cu a bin decadanan di aña 30 y 40 di siglo pasa tempo cu nos industria petrolero tabata den splendor, specialmente tempo di Lago, compara e grupo cu a bin despues di Status Aparte, e factor economico a hunga un rol hopi grandi den ambos fluho di migracion.

Lago tabata un sector industrial cu a demanda trahadonan cu a bin principalmente for di e islanan di habla Ingles. Hopi inmigrantenan di Jamaica, Trinidad y otro islanan a bin Aruba, pasobra nan tabatin experiencia adkiri den nan pais mes den e sector petrolero. Nan a keda biba riba nos isla y generacionnan di nan a nace y nan ta biba na Aruba.

Pero e tempo aya, gobierno tambe mester a amplia nan aparato gubernamental, ya cu mas actividad economico ta wordo refleha tambe den aparato di gobierno. Pa atende e vacatura aki a bin hendenan for di Hulanda, Surinam y mas hendenan di reino Hulandes, cu entre otro tabata domina Hulandes cu e tempo aya tabata sumamente importante pa e sector di enseñansa y trabou den gobierno.

E grupo di inmigracion aki tanto esun cu a bin traha den Lago, pero tambe esunnan cu a bin fortalece enseñansa y aparato gubernamental tabata relativamente bon prepara y nan tabatin un ofishi caba. Esaki ta un diferencia cu e sociologo, sr. Ringeling a señala compara cu e migracion cu a sosode despues di 1986.

Ora cu nos a drenta Status Aparte nos pais tabatin mester di trahadonan pa yena cupo mas tanto den e sector hotelero, y mundo di construccion cu ta exigi menos preparacion y educacion. “Esaki ta segun mi un di e diferencianan mas cardinal si bo ta compara e dos fluho di migracion aki”, el a bisa.

Adaptacion
Awe den tur parti di mundo practicamente tin migracion y e proceso di adaptacion di nan den un pais nobo ta bay den fase.

Hopi bes e prome generacion tin e necesidad ainda pa mantene e laso cu e pais unda nan a bin. Tempo di Lago tabatin asociacion of club di e diferente grupo di inmigrante pa ehempel Bonaire Club, Club Surinam, etc.. Den e tipo di club aki nan tabata experiencia un ambiente cu tabata laga nan pensa riba e pais for di unda nan a bin.

E siguiente generacionnan cu a bini for di e inmigrantenan aki no tabatin e deseo ey asina grandi mas. “Mas y mas nan tabata adaptando y nan tabata haya amigo Arubiano. Nan a cuminsa papia Papiamento, nan ta bay scol akinan, etc.”, sr. Ringeling ta observa cu e grupo aki a adapta lihe, ya cu practicamente e club di antes no tabata existi mas.

Den e grupo nobo di inmigrante cu a bin despues di 1986 masha poco bo ta haya asociacion of clubnan di inmigrantenan, specialmente for di Latino America. Tin algun asociacion manera esun di Asociacion Amigos de Colombia of fundacion Dominicana Arubanse Juan Pablo Duarte, pero nan no ta di e tanto di esunnan cu a wordo lanta pa e prome inmigrantenan cu a bin traha den e refineria na decada di añanan 30 y 40 di siglo pasa.

Integracion
E ta kere cu e grupo di inmigrante nobo ta mustra cu nan ta integrando mas lihe. Esaki a pesar di cierto reaccion di e comunidad Arubiano riba e inmigrantenan aki, entre otro comentario manera cu nan no kier papia Papiamento, y Spaño so bo ta tende na Aruba.

Sr. Ringeling ta kere cu e inmigrante cu a bin traha den e refineria shete decada pasa, tambe nan a tene nan idioma hopi tempo. Pero aparentemente Hulandes y Ingles tabata idiomanan cu di un of otro podise tabata mas aceptabel. Un factor tabata cu na scol bo ta siña Hulandes, y via television programa na Ingles tabata influencia nos comunidad local. Aunke den e tempo ey, tambe tabatin e tipo di comentario na fabor di nos lenga materno di parti di e Arubiano di habla Papiamento.

E generacion di inmigrante cu a bin cu nos desaroyo turistico, nan yiunan cualifica como ‘Arubiano Nobo’ a custumbra papia Papiamento hopi lihe. E sociologo aki ta kere cu un diferencia por ta e composicion di e matrimonionan den ultimo añanan.

E ta expresa cu por midi di diferente manera e distancia cu tin entre e poblacion local y inmigrantenan su aceptacion den nos comunidad. Den cierto pais bo ta wak cu e inmigrantenan ta bay ocupa cierto barionan. Of bo ta wak nan den cierto profesion so. Of nan no ta casa cu e hendenan local. Tur e factornan aki bo no ta wak asina marca na Aruba pa cu e inmigrantenan cu a bin despues di nos Status Aparte. Nan ta basta plama rond di nos isla. Tambe tin hopi mescla of interrelacion, kiermen cu Arubianonan ta casa cu inmigrantenan nobo.

Tur esey ta mustra cu e distancia entre e Arubianonan y e migrantenan nobo no ta asina grandi.” Esaki ta pone cu e fase di adaptacion ta bayendo relativamente lihe. Pero no solamente nan ta casa cu hende local, pero tambe e prestacion di nan yiunan na scol ta mehorando, mas bien si nan ta bin di un pais di habla Spaño, caminda nan tin cu adapta nan mes na e sistema di enseñansa cu te ainda ta uza hopi Hulandes. Pero nos por wak cu mas y mas muchanan yiunan di inmigrantenan nobo of Arubianonan nobo, ta yegando na nivel halto di scol secundario of Colegio Arubano. P’esey sr. Ringeling ta reitera cu e fase di adaptacion di e inmigrantenan ultimo ta bayendo basta lihe, compara cu otro paisnan cu tin grupo di inmigrantenan cu ta keda atras pa hopi aña.

Na final, el a indica cu esaki no ta kita cu considerando cu Aruba ta un isla relativamente chikito, pues independiente di e fluho di inmigrantenan y di cual pais nan ta bin, e mester ta bon controla. Ya cu nos ta un isla chikito y nos capacidad di carga ta limita.