Mester percura cu e status di proteccion di edificionan cu balor monumental por sigui bay ariba e propiedadnan den man di particular. Esaki a keda demostra ora cu un par di aña pasa e propietario di Rio Grande na Noord a dicidi di basha abou e edificio aki locual a ocasiona un gran polemica te hasta indignacion cerca nos comunidad y opinion publico.

Un cas cu sigur ta yen di recuerdo pa famianan Arends y Lacle ta esun banda di e fontein of plantacion. Den pasado tabatin un plantacion eynan den man di hendenan Chines. Despues e cas aki a pasa den un proceso legal di herencia entre e famianan cu tabata su propietario. Segun informacion cu a drenta na e matutino aki, e cas aki un par di aña pasa a bira propiedad di un grupo di inversionistanan Venezolano. Nan kier a bini cu un proyecto turistico probechando e area exotico y interesante cu Parke Nacional Arikok (PNA) ta ofrece.

Te hasta nan kier a bin cu tipo di expedicion uzando un logo casi similar na esun di PNA locual a crea un pleito legal entre nan. Pero despues e cas aki a keda practicamente bandona y deteriora, y cada dia e ta bayendo atras sin sa su destino final. Pa loke ta e parti huridico, esun cu ta doño ta esun responsabel pa su estado fisico. Te hasta pa e no bira un peliger, ya cu si e ta bashi y habri tur hende por subi riba e tereno aki. Pero si algo pasa riba dje, e doño ta responsabel ya cu den nos ley e ta esun cu ta permiti cu hendenan por subi su tereno, ya cu e no ta cera adecuadamente.

Bon Dia ya a publica riba e mal estado di e cas y cu ta formando un peliger. Siguramente como cu tambe tur dia turista bishitando Fontein, un gran parti ta subi e tereno y drenta e cas.

Proteccion
Directora di Oficina di Monumento Aruba, Yvonne Webb-Kock a declara na Bon Dia Aruba cu actualmente nan tin 300 candidato cu mester di proteccion ainda y eventualmente e cas aki lo por ta un di nan. Esaki ta depende si e no a cambia drasticamente perdiendo su berdadero balor monumental. Ultimamente tin edificionan cu tabata den e lista di monumento como candidato, pero doñonan a bin cu cambionan drastico den dje cu gewoon nan tin cu kita nan afo.

Actualmente e oficina aki no tin e cas menciona cualifica pa protege ainda. Nan si tin como candidato e fuente of fontein di awa cu ta patras di e cas. Sinembargo sra. Webb-Kock a aclaria cu esaki no kiermen cu e cas aki no lo por bira candidato pa protege. Na su debido momento, nan ta bay wak si e edificio aki ainda ta bin na remarca pa bira monumento of no. Esaki ta depende si no a wordo cambia hopi.

Nan tin edificionan tambe cu nan ta reevalua si toch nan ta bay riba e lista di proteccion si of no. E sa cu e edificio aki su dak a wordo cambia drasticamente. Esaki ta un punto cu nan mester tene na consideracion si e por bira un monumento of no.

Segun sra. Webb-Kock nan a yega di bay wak e cas aki hopi biaha. Te hasta e tempo aya, mas of menos 10 aña pasa, nan a yega di guia e doñonan y duna conseho pa trece e cas aki na su color original. E cas aki tin basta cos cu nan a wanta original pa ehempel, e cas aki tin mosaiconan original ainda. “Tin cosnan valioso cu mi ta bisa cu hopi biaha nos ta mira e fachada pafo.” Pero e ta haya cu tin tambe elementonan paden pa ehempel nos mosaiconan Arubiano cu no ta wordo traha mas. E ta considera e elementonan aki di un balor basta halto cu mester conserva pa no bay perdi.

Criterionan y maneho
Nan tin diferente criterio pa evalua ki edificio por bira monumento. Esey ta e seleccion di criterionan cu ta aparece den nan buki pa tur hende por wak den nan oficina. E buki aki na su debido tempo lo wordo bendi tambe, ya cu e ta un buki di gran balor informativo ya cu ta aparece tur regla y procedura di monumento den dje. Pero ainda nan ta na spera di un contesta di Directie Wetgeving, si nan por bende e buki aki.

Sra. Webb-Kock a haci enfasis cu tin dos lista. Un lista ta esun oficial di e monumentonan cu si ta proteha, y e ta un lista publico. Te hasta nan ta aparece riba nan Facebook page, unda alrededor di 37 edificio ta aparece cu ta bou proteccion caba y nan ta edificionan di gobierno.

E otro lista ta di monumentonan cu ta candidatonan, y e ta un lista cu no ta publico. Nan ta alrededor di 33 edificio cu algun tempo pasa e oficina aki a yega di propone na ex-minister di Cultura di e gobierno anterior, Otmar Oduber, caminda nan a pidi su autorisacion pa cuminsa cu e lista di proteccion di esunnan cu ta den propiedad di e sector priva cu no ta pais Aruba.

E ta un lista cu e oficina aki cu ta percura pa salvaguardia y protege nos monumentonan como un patrimonio historico di nos isla a traha. Den e lista aki nan ta pone e edificionan cu ta bira candidato potencial pa wordo protegi. Nan tin e lista aki wanta un rato, ya cu nan mester describi nan, y elabora un sistema di subsidio. E problema hopi biaha ta e parti financiero, ya cu di biaha e hendenan cu tin e tipo di propiedad aki ta bin busca placa locual no tin disponibel actualmente. Pero esaki no ta kita cu nan por haya guia tecnico y conseho for di Oficina di Monumento Aruba.

Actualmente tin un minister nobo di Cultura, y directora di Oficina di Monumento Aruba tin cu papia ainda cu e minister pa wak si e tin e mesun vision of no. Den e caso aki, e mandatario aki lo tin cu tuma e decision si e kier sigui of no cu e lista di proteccion di edificionan monumental den man di propietarionan priva. Oficina di Monumento di Aruba ta un departamento cu ta resorta den ministerio di Cultura.