E proceso di formacion a yega den e fase di entrega di un programa di gobernacion, firma conhuntamente den un acto festivo na pia di Hooiberg. Nos ta bay e documento extensamente den nos Editorial. Mirando e tamaño di e documento, nos ta duna aki un impresion general y mas comentario detaya di e prome seccion, cu ta trata integridad y bon gobernacion.

Un prome observacion lo ta cu nos ta mira hopi punto cu ta indica cu a haci un intento serio pa recolecta e critica y kehonan riba e manera con nos sistema gubernamental a funciona te awor desde 1986. Ta di comprende cu den mayor parti di e asuntonan trata, no a bay tanto den detayenan, mientras cu ta aki e cosnan ta haya definicion, y por husga finalmente si e intento lo por bay tin exito. Logicamente nos lo ta sigui e proceso manera e ta desaroya, y comenta riba esaki na su momento.

E prome seccion trata den e documento ta trata integridad, transparencia y bon gobernacion. Nos tin e impresion cu e capitulo aki tin su influencia, o en todo caso ta coincidi cu deseonan cu ta existi pa basta tempo caba na nivel di Reino. Cu esey nos no ta pretende, ni desea di degrada e gobierno entrante na mensahero di Reino, pasobra esey lo no ta haci husticia na e hecho cu e temanan aki a ser trata ampliamente den campaña electoral y ademas ta preocupacion den pueblo pa basta tempo caba.

Ta bon cu por ripara cu e gobierno entrante ta reconoce e necesidad di ekipa adecuadamente e organismonan cu ta representa e checks and balances den nos sistema gubernamental. Aki ta referi na Raad van Advies, Algemene Rekenkamer Aruba (ARA), Centrale Accountantsdienst (CAD) y Sociaal-Economische Raad (SER), cu den pasado na varios ocasion tabata duna e impresion cu gobierno(nan) tabata prefera pa nan no por funciona adecuadamente. Cambio den esey lo ta un punto positivo, pero no suficiente pasobra mester duna oido tambe na loke nan ta trece dilanti.

Percura cu parlamento tambe ta haya e recursonan necesario pa funciona no ta mas cu logico, aunke no necesariamente esey lo bay aporta na un posicion mas independiente. Esaki ta un punto cu ta depende hopi mas di e pregunta si e partidonan den gobierno ta dispuesto pa posiciona hende di peso di partido den parlamento, como contra peso pa gobierno ehecutivo. No tin un claridad ainda den esey, ta ora ta conoci ken a bira ministro y ken ta den parlamento definitivamente, nos por evalua si e parlamento tin peso o no.

Nos ta nota e introduccion por ehemplo di un Begrotingskamer, un organismo cu ta supervisa presupuesto y ta vigila su ehecucion, algo cu a surgi caba como propuesta di e gobierno saliente, como un reemplaso pa CAft, ora e termino pa cual el a keda institui termina. Mescos cu anteriormente, nos observacion ta keda si e organismo ta haya tarea puramente di conseho, o ta haya algun otro instrumento corectivo. Si no, e no ta nada mas cu un organismo consultativo cu ta pone un banda segun conveniencia. Ademas, ta keda e interogante con e funcionamento di e camara aki ta concorda cu e papel di Raad van Advies, cu constitucionalmente ta encarga cu conseho riba tur ley, tambe esun di presupuesto. Pa economisa riba recursonan valioso, por ta un opcion pa institui esaki como un camara special di Conseho Consultativo. Tambe mester tuma na cuenta cu si pa 2017 ni pa 2018 por yega na e normanan di deficit/surplus estableci den e ley di CAft, lo tin un situacion nobo den cual e institucion di un Begrotingskamer por haya retraso.

Algo nobo lo ta un Bueau Integriteitsbevordering cu lo opera directamente bao di ministro di asunto general. Aki tambe ta un cuestion di defini claramente tarea y facultad di e departamento aki, pa e no ta bay drenta den contradiccion cu facultad di otro departamento. Ta imaginabel cu un departamento asina tin un papel den curso y informacion pa empleado publico encuanto integridad, cu preferiblemente ta parti di un empuhe nobo cu e opleidingnan interno di e aparato mes mester. Den ultimo decadanan proceso di introduccion adecua pa empleado publico principiante a practicamente desaparece di horizonte, incluyendo aspecto di integridad.

Tambe lo introduci ley riba transparencia di financiamento di partido politico, algo cu a tarda demasiado caba. Aki tambe mester bay vigila e detayenan, ya cu nos por probecha pa bin cu un ley cu ta evita e eventual fayo o problema cu e leynan di e otro islanan, o esun Hulandes, a duna den practica. Den esaki tambe, nos ta bolbe bisa esaki, mester atende e asunto di e fundacionnan cu partido y politiconan individual a lanta, pa administra nan fondonan pa campaña. E fundacion riba su mes no ta ilegal ni ilegitimo, pero na e momento aki no tin control debido riba nan. Kico e consecuencianan ta di esaki, nos por a ripara den e dianan di e invasion na cas di e ministro encarga cu labor, unda a inclui tambe investigacion riba su fundacion di recaudacion di fondo pa uzo politico. Mas di nos analisis mañan.