No por pone restaurantnan den un double lockdown. Esta cu aunke cu e toke de queda ta cuminza 10’or di anochi, cu restaurantnan si mester ta cera pa 9’or. E paso aki ta funesto pa un sector cu ya caba ta sufriendo hopi.

Pa e motibo aki, Food and Beverage Association ta spera cu Minister di Finanzas y Asuntonan Economico Xiomara Maduro lo por convence e crisis team cu mester yega na un miho entendimento cu restaurantnan, si kier pa nan habri. Pasobra si e situacion actual di orario di ciere mester sigui, no ta bale la pena pa habri mes.

E reunion cu e Minister a bin a raiz di un accion di varios di restaurant na Palm Beach strip pa cera como protesta. E tabata uno spontaneo y di desesperacion. E no tabata un accion coordina di Food and Beverage Association, a pesar cu entre e restaurantnan cu a cera tabata di miembronan di directiva di e asociacion. Algun hende no por a tuma e decision pa uni sin mas, mirando cu e composicion di e miembresia di e asociacion ta hopi diverso, den sentido cu algun restaurant ta propiedad di un persona, of ta parti di un corporacion.

“E tabata un paso extremo y no tabatin e tempo pa por a haya sosten di tur miembro pa uni na e accion,” Presidente di e asociacion, Jan van Nes a bisa. Di otro banda, e accion a logra cu a haya atencion di mandatarionan y e siman aki a reuni cu Minister Maduro y su consehero di Departamento di Impuesto. “Nos a kere cu nos lo a reuni cu e team di crisis, pero Minister Maduro a tuma mas cu un ora pa sinta cu nos y tende di nos problemanan.”

Double lockdown pa restaurant

E reunion a bay den bon ambiente, unda por a splica riba diferente punto. Pero locual tabata specifico ta locual e F&B association ta considera e ‘double lockdown.’ “Restaurantnan mester ta cera pa 9:00 pa asina tur hende ta na cas 10:00. Pero esey ta por ta posibel sin cu mester cera 9:00,” van Nes a bisa. “E ora entre 9:00 y 10:00 ta categorisa como e momento cu e ultimo clientenan a bay, ta haci limpi y prepara pa trahadonan por bay cas. Y esey tabata e caso durante e prome periodo di toke de queda. Na Juni tambe tabatin un toke de queda cu tabata cuminza 10:00 di anochi, y restaurantnan e tempo por a keda habri te na momento cu por a brinda e trahadonan suficiente tempo pa ta na cas 10:00.”

Pero awor a tuma un paso mas extremo. Esta cu restaurantnan si mester ta cera 9:00. “E no ta ‘make sense,’ e no tin sentido. Mi no sa di unda e regla aki a bin, pasobra e ta limita nos enormemente.”

Segun van Nes, si e toke de queda ta papia di 10:00 y como tal mester percura cu tur hende sali pa por yega cas 10:00, ainda e ta duna e restaurant e tempo rond di 9:30 pa despacha e ultimo cliente. Por scoge pa no haci e luga limpi y warda e trabou aki pa e mainta siguiente. “Pero ta restaurantnan ta keda penalisa cu nan mester cera 9:00, cu e consecuencia cu bo ultimo mesa cu por tuma ta 7:30, of pa mas laat 7:45 y keda wak holoshi. Esey no ta nada agradabel pa e turistanan cu ta na Aruba, pasobra nan no por ni cana drenta un restaurant pa 8:30 mas manera tabata antes. “

Van Nes a bisa cu mester a tene cuenta cu e aspecto aki na momento di a habri frontera pa turismo. “Nos a bisa Minister cu e medida aki ta perhudica e restaurantnan cu ya caba a haya y ta hayando hopi sla. Y no solamente esey, restaurantnan netamente ta e establecimentonan cu a wanta duro na e protocolnan, teniendo cuenta cu distanciamento social, cu a pone cu a perde mita di e inventario di posibel cliente. Ademas tur a inverti den tur tipo di material pa tene cliente y trahado sigur, siguiendo tur regla di higiena. Nos ta echt cumpliendo cu protocolnan estableci.” Y a keda comproba cu e problemanan mas grandi, esta e transmisionnan di e virus ta sosode na cas of na otro trabounan. Tin poco caso registra na restaurantnan. Tur e puntonan aki a trece dilanti durante e reunion.

No tabatin dialogo

Segun van Nes, Minister a mustra di a compronde di e preocupacionnan y a bisa di lo informa Minister President cu ta hefe di e crisis team. Sinembargo, aunke e reunion a tuma luga dialuna ainda no a bin cambio. Dialuna anochi mes por ehempel, van Nes a bay un restaurant pa mira con nan ta anda cu e presion y a ripara cu a paga luz di e establecimento mientras cu ainda tabatin dos mesa cu clientenan, turista, den e luga. “Nan tabata comiendo nan postre ainda. E ta hopi fastioso. Nos a lesa riba red social con polis a drenta un restaurant 9:10 y ainda tabatin turista ta come, y mester a cera e restaurant. Aki ta papia di 10 minuut. Kico e 10 minuut ey ta haci diferencia. E no ta agradabel pa e turista.”

Segun van Nes, restaurantnan ta hayando pregunta si ainda e turistanan por cana riba beach, y “eigenlijk e contesta ta no. Pues e experiencia di un vakantie ta keda perhudica.”

Ta compronde cu kier yega na un cierto lockdown limita, pero a tuma decisionnan sin ningun dialogo cu e sectornan envolvi. “Si tabatin dialogo, nos lo a splica cu e double lockdown, no tin sentido. Y mas ainda, nos lo por a puntra pakico no extende e orario pa restaurantnan te 11’or. Den hopi caso, e restaurant lo cera mas trempan toch. Mayoria restaurant a perde e clientenan local cu ta den nan mesun isolacion, pues hasta cu un orario mas laat,

Pa e poco turistanan cu tin, awor tin poco opcion. Por ehempel, na Aruba tin cinco restaurant cu ta brinda e experiencia di un ‘Chef’s Table,’ esta cu ta un grupo chikito ta bin sinta wak e chef cushina pa nan. E ta un jornada di 3 ora y mey cu ta cuminza 7:00. “Nos mes ta maneha un di nan. Y nos a haya 100 porciento di cancelacion e siman aki, pasobra hendenan no kier bin 6:00 of 5:30, pa nan sali 8:30. Pues e frustracion ta comprendibel, pasobra ya caba ta riba un schema mas cortico y e posibilidad pa gana un par di extra tips a keda elimina. E ta bastante frustrante.”

Permiso di trabou y prohibicion di retiro

Tin asina hopi factor cu no ta facilita e trabou di e doño di restaurantnan, Jan van Nes ta bisa. Por ehempel e ta un hecho conoci cu hopi ta traha cu personanan cu ta rekeri di permiso. Ta hendenan cu ya tin añanan den servicio pero por ehempel ta riba nan di siete permiso. “Ayera ma haya mi mes cu un caso di un compania cu tin un trahado cu mester di renobacion di su permiso. Sinembargo, a pesar cu e persona tin siete aña ta trahando, DPL a informa nan, cu mirando cu e trahado no ta cumpli cu ocho ora di trabou, ta nenga e permiso. Pero ningun restaurant ta trahando ocho ora. E loonsubsidie ta pa 60 porciento di salario y orario. Pues nos tur ta trahando cu orarionan mas cortico.”

Esakinan ta djis otro factor cu ta bin acerca cu ta haci e frustracion mas grandi ainda. “Mi por compronde si ta trata di e prome of di dos permiso. Pero no pa hendenan cu tin añanan ta trahando caba y a bira curazon di e negoshi, y kizas falta solamente un permiso pa nan haya nan firma liber.” E ironia ta cu negoshinan cu haci peticion pa loonsubsidie tin cu compromete cu no ta laga ningun trahado bay, pero na otro banda, tampoco ta renoba permisonan. “Nos ta pega den un situacion unda no mag laga hende bay for di trabou, pero nan no ta haya permiso. Pues de facto ta trahando cu hende cu ta considera indocumenta.”

Jan van Nes ta bisa cu ainda mester sinta cu Departamento di Labor riba diferente tema, cu ta permiso, retiro voluntario, orario diferente, pasobra a bin un solo condicion pa e loonsubsidie, cu ta ‘no ta permiti pa kita trahado for di trabou.’ “Pero nos ta mirando awor aki caba, cu tin obstaculo pa haya permiso di trabou. Kizas tin un agenda pa renoba lo menos permiso posibel, cu ta comprendibel, pasobra tin hopi hende di Aruba cu a y ta perdiendo trabou. Pero, pa cierto negoshi tin hende cu ta rekeri permiso y cu ta instrumental pa e operacion di e empresa. Tin hopi frustracion eyfo.”

Speranza pa cambio di pensamento

Van Nes ta lamenta cu falta conocemento kende nan tur ta den e crisis team, y pio, cu nunca tabatin dialogo pa asina por a splica e posicion di restaurantnan. “Ni cuanto nos a kibra cabez nos no ta compronde e postura cu e toke de queda ta 10:00 pero restaurantnan mester cera 9’or. Nos no sa e pakico di e regla aki.” Van Nes ta kere cu si a haya oportunidad pa dialoga cu e crisis team, lo por a yega na un acuerdo mutuo. “Nos tur a tende e medidanan pa medio di un conferencia di prensa for di un dia pa otro. Anto despues ta puntra di con tabatin protesta? Nos tur ta luchando y no tin dialogo? Esey ta hopi frustrante.”

Jan van Nes a bisa cu incertidumbre grandi pa futuro ta pisa hopi. Te cu Diasabra no a haya e yamada pa registra pa e siguiente loonsubsidie (entre tanto esey a sali awor), pero no sa kico por spera pa futuro cercano.

E reunion cu Minister Maduro a bay den hopi bon ambiente, y e asociacion tin speranza cu ta honra nan peticion. Kizas no 11:00 di anochi como ciere, pero por lo menos no 9:00. Pero te na ciere di edicion di awe, no a bin informacion cu ta bay tene cuenta cu e peticion di e asociacion . “Mi ta spera cu no ta algo cu kizas ta sinti cu lo nifica perdemento di cara of algo asina. Pasobra si mester cende airco pa dos ora, set up e restaurant pa dos ora, anto hopi colega ta bisa, ‘si ta asina miho nos keda cera.’ Y ta net esey nos asociacion no kier. Nos kier pa e turista tin luga pa bay, nos kier pa e placa lora, pa e companianan cu ta bende producto tin nan entrada, pa e taxista gana algo . Pues, mi ta optimista cu nos lo haya un decision pronto. Pa nos e orario di 11:00 ta e miho scenario.”

Perdida no ta sostenibel

Minister Xiomara Maduro otro cu manda e informacion pa e crisis team, e no por a priminti nada. Y F&B association ta spera lo miho. Pasobra mester di mas orario pa opera, pero tambe mester baha e cantidad di contagio na Aruba. Si esey no sosode, e cantidad di turista cu ta bin Aruba lo no aumenta. “Hopi restaurant apenas a sobrevivi e ultimo lunanan cu ocupacion hopi abou. Pero si e mester keda asina, na 20 porciento, hopi lo cera. Y tene na cuenta cu ya caba tin hopi restaurant grandi cu a cera caba manera Hard Rock Cafe, Taste of Belgium, Denny’s y otro. Añadi restaurantnan cu desde Maart no ta habri. Esunnan cu ta habri awor aki ta luchando. Restaurantnan na Aruba tin seis luna ta opera bou e asina yama break-even. Pues hasta cu e loonsubsidie, e restaurantnan ta coriendo cu perdida, pasobra ainda tin e gastonan fiho manera coriente y awa cu si ta keda mescos. “Mester bisa si cu sin e loonsubsidie hopi negoshi lo a cera caba. Awor aki tin e pregunta, ta con e resto ta bay sobrevivi. A wanta seis luna, y hopi ta puntra nan mes con nan lo por wanta e negoshi habri e proximo seis lunanan. “

Tin personanan trahado tres cuatro ora pa dia y ta wak cu e clientela ta bira menos pa dia. Si tur cos keda mescos, na final di e proximo seis lunanan lo tin hopi restaurant cera. “No por opera un aña na perdida,” ta e conclusion di Jan van Nes.