Ayera y antayera a tuma lugar na Den Haag un conferencia pa celebra y reflexiona riba e 65 aña di existencia di e acuerdo cu ta base pa e convivencia den Reino Hulandes. Na aña 1954 esaki a bira e fundamento pa un Reino cu un pais di 6 isla, y un ex-colonia riba costa firme Suramericano, Surinam, ademas di e pais madre.

E cambionan cu a bin den e constelacion aki nos conoce; Surinam a bira independiente na 1975 y te awe no ta luci como un ehemplo apto pa sigui. Den e dianan nos tras por a observa cu ainda e pais ta lidia cu e consecuencianan di e golpe di estado di e militarnan, cu impunemente por a comete e peor tragedia cu e pais a conoce te awe: e asesinato di 15 lider opositor. E delincuente mayor tanto aña despues ta figura como presidente di e pais, y a keda condena recientemente na 20 aña di prison pa su culpabilidad den e acto bochornoso, pero e pregunta grandi ta si e ta bay mira un prison di paden. Al fin y al cabo, poder absoluto ta manda riba regla legal, por lo menos den e tipo di estado aki.

Na 1986 y 2010 tabatin e cambionan cu a haci cu awendia nos conoce tres isla autonomo y tres isla cu a bira parti permanente di e pais Hulanda, e ultimonan aki goberna como un organismo publico cu ta responde directamente na Den Haag. Motibo: nan ta demasiado chikito pa goberna nan mes. E otro tres tambe cada tanto tempo ta duna duda si nan sí ta suficientemente grandi pa goberna nan mes. Durante e prome decadanan no tabatin tanto controversia entre e islanan y gobierno na Den Haag. No tabatin cuestionamento tampoco di banda di e islanan di e posicion hegemonico di gobierno Hulandes den Conseho di Ministro di Reino, unda e corelacion di forsa ta tal cu semper e gabinete Hulandes ta impone su decision, despues di scucha e isla concerni.

Den ultimo dos decada a bin un cambio den esey. Gobiernonan insular ta sinti cu nan mes por maneha nan propio asuntonan y ta mira e preocupacion di gobierno Hulandes no como un interes legitimo, sino como ‘metemento den nos autonomia’. Esey naturalmente como argumento y mensahe fuerte na nan base politico local, cu semper ta reacciona emocionalmente y cu apoyo pa e politico local, mas tanto sin tin gran conocimento di e hechonan. E reaccion di banda Hulandes riba e actitud tabatin semper dos componente. Un tabata di cautela, pa no yama nan pa ‘neocolonial’ y di otro banda a cuminsa crece e iritacion pa e actitud desafiante di e politiconan isleño. Esey pa mayor parti ta relaciona cu e surgimento di e partidonan derechista cu den nan afan pa conserva ‘Hulanda pa Hulandes so’ ta mas dispuesto pa propaga un Reino Hulandes sin e islanan.

Sin embargo, tin un otro aspecto cu nos no ta mira ta bolbe den e discusionnan y esey ta cu Reino, mas bien Hulanda, a pasa den un transformacion importante, cu a trece cune un aceptacion di un organismo superior, cu hopi consecuencia pa e independencia di e pais: di e Comunidad Europeo den su diferente fasenan, te loke ta Union Europeo, cu den hopi aspecto ta impone regla riba e paisnan individual. Aunke na Hulanda, y den resto di Europa tambe, tin protesta tambe pa e ‘metemento di Bruselas y Straatsburg’ den gobernacion di e paisnan miembro, ta parce cu en todo caso un gran mayoria ta acepta e concepto di ta pertenece na un organismo mas grandi y superior, cu un cantidad di beneficio. Esaki ta haci cu pa e politico Hulandes ta un poco dificil pa comprende pakico e politico isleño ta haci tanto desorden ora e nivel di supervision den Reino ta haya necesario pa tuma medida, den cuadro di e supervision cu Statuut ta duna, no solamente como un derecho, sino como obligacion pa garantisa cierto nivel di bon gobernacion.

Ta e desaroyo grandi aki, di pais independiente te na bira parti di un bloke di pais cu ta opera casi como un economia, ta haci cu pa mayoria di politico Hulandes, reconoce y obedece un structura superior, ta haci cu nan no ta comprende ni aprecia e ‘tantrum’ cu e politiconan isleño ta tira cada biaha cu tin algo di desunion o discordia. Loke no ta bira visible semper ta cu ta acepta, na nivel Europeo, cosnan cu tin ora ta desagradable, pero ta mira na prome lugar e beneficionan cu e entidad di 600 miyon habitante ta trece cune. Na Europa mes tambe nan tin nan ‘isleñonan’ cu ta na punto di bandona e Union. Nan bon derecho, aceptando e consecuencianan economico cu esaki ta bay tin.

Den e caso di e tres islanan autonomo den Reino, nan ta demasiado chikito pa ta independiente y si e politiconan no ta realisa esey, anto e pueblonan en todo caso sí. Nos ta bay ta den Reino pa basta tempo y e politiconan isleño mester cuminsa custumbra cu e idea cu nos tur tin un ‘boss’, Den Haag tambe tin. Esey ta e realidad cu nan mester reconoce y busca forma sano di cooperacion. Ey por haci un miho trabao.