Den e edicion aki di nos column semanal tocante Papiamento, nos ta dedica atencion na e uso diverso di e palabra ‘cu’ den nos forma di papia y skirbi. Ora nos ta papia y skirbi talvez nos no ta consciente cu no tur ‘cu’ ta e mesun ‘cu’. Ban cuminza anto cu clarifica di unda e palabra ‘cu’ ta bin y con pa usa esaki di manera corecto.
E palabra ‘cu’ na Papiamento por indica loke na Spaño ta tanto ‘que’ como ‘con’ (Hulandes: ‘dat’ y ‘met’; Ingles: ‘that’ y ‘with’). Den un caso (con, met, with) ta trata di un ‘preposicion’ (Hulandes: voorzetsel; Ingles: preposition). Den e otro caso (que, dat, that) ta trata di un ‘pronombre relativo’ (Hulandes: betrekkelijk voornaamwoord; Ingles: relative pronoun). Un ehemplo den un frase: “Nos a lag’e sa cu nos no ta bay e fiesta mas.” Na Spaño: “Le hicimos saber que ya no vamos a la fiesta.” Hulandes: “We hebben hem laten weten dat we niet meer naar het feest gaan.” Un ehemplo di e otro ‘cu’: “Nos por a bay cu bus, pero finalmente nos a bay cu su auto.” Aki anto e ‘cu’ ta equivalente di ‘con’ na Spaño, ‘met’ na Hulandes y ‘with’ na Ingles. Aki anto ta trata di un ‘cu’ como preposicion (voorzetsel, preposition).
Loke ta resulta dificil pa nos ta splica con den nos idioma nos a yega na usa un palabra pa dos concepto diferente. E contesta ey nos ta keda debe boso, por lo pronto. Pero e storia no a caba aki, pasobra nos ta ripara cu den uso di nos idioma nos tin cierto eror den uso di ‘cu’, cu nos por evita, si nos pone mas atencion. Esaki ta sucede por ehemplo ora nos ta usa un palabra for di Spaño, unda e cu (que) ta inclui caba. Ehemplo: e palabra ‘aunke’ (aunque), unda hopi biaha nos ta bisa o skirbi ‘aunke cu’ mientras en realidad mester simplemente bisa o skirbi ‘aunke’. Atrobe den un frase: “Aunke nos no a cumpli completamente, nos a haya un regalo finalmente.” Regularmente nos ta topa cu un frase similar unda ta skirbi: “Aunke cu nos no a cumpli…” Similarmente nos por pone aki ‘maske’ na lugar di ‘aunke’ y haya e mesun uso innecesario di ‘cu’ aki. Tambe nos sa topa e ‘cu’ excesivo combina cu e palabra ‘unda’ o ‘caminda’, unda e ‘cu’ ta sigui e palabranan menciona aki sin cu mester. Un ehemplo: “E programa lo consisti di cuatro sesion unda cu lo enfoca riba habilidad fisico y mental.” Aki e ‘cu’ no ta necesario pasobra por bisa o skirbi: “E programa lo consisti di cuatro sesion unda (caminda) lo enfoca…”
Y ya cu nos ta tratando e palabra multifuncional aki, nos ta desea di clarifica otro uso di ‘cu’ pero den combinacion cu otro palabra. Esey ta trece nos na e palabra ‘cune’ cu tin tur tipo di variante con pa skirbi esaki, por ehemplo: ‘cu ne’ o ‘cun’e’. Den un edicion di basta tempo pasa nos a trata e origen di e ‘cune’ cu nos a scoge pa skirbi asina, tumando na cuenta su origen, segun nos opinion. E ‘cune’ ta origina den Portugues y tin hopi siglo cu nos. Na Portugues e forma original tabata: ‘com ele’ (Spaño: ‘con él’. Den nos idioma mas tanto papia y no skirbi esaki a bira ‘cunele’ y mas recien ‘cune’. E forma antiguo aki (cunele) no a desaparece sino te awe ainda ta den uso ainda, loke ta bon pasobra no tin un motibo pa e no t’ey mas. Pero awor e motibo pa skirbi ‘cune’ y no ‘cu ne’ o ‘cu nele’. Esaki ta pasobra originalmente e ‘n’ den ‘cunele’ ta bin di e ‘com’ Portugues y segun nos no tin sentido pa pega e ‘n’ na ‘ele’ y mas recien na ‘e’. Kico pa haci anto? Skirbi ‘cun e’ o ‘cun ele’? Nos a opta pa skirbi ‘cune’ y ‘cunele’ aunke nos no ta bisa cu esey ta algo cu otronan mester sigui; cada ken cu su opinion.