E anuncio cu ta suspende conseho laboral pa facilita tramite di otorga permiso di estadia temporal, a causa conmocion, te na parlamento. Aparentemente tin un retraso asina grandi den e proceso, y un escasez laboral asina grandi, cu lo ta hustifica pa suspende ley. Por kere cu e situacion dificil ey t’ey, pero esey no ta duna henter e panorama den cual a yega na tal decision. E ta parce tambe un intento pa convenientemente ‘soluciona’ e problema pendiente di alrededor di 20.000 persona indocumenta cu nos isla tin, via un proceso intransparente cu por duna oportunidad pa asunto indesea.
Den e declaracion reciente di e mandatario encarga cu labor el a constata cu tin un escasez grandi di trahador na Aruba. Esey ta berdad y nos tur tabata esey sa caba; e pregunta sin embargo ta si e ‘solucion’ cu e ministro y su colega di husticia a scoge, ta esun mas recomendable. E conseho laboral ta forma parti di e ordenanza encuanto Admision y Expulsion (Landsverordening Toelating en Uitzetting; LTU) y e pregunta ta si por suspende e conseho laboral den su totalidad. E articulo corespondiente di e LTU ta articulo 7 inciso 6: “Na un permiso pa estadia temporal por añadi condicion den interes general. Na e permiso ta añadi tambe, tras di scucha e ministro encarga cu relacionnan laboral, condicion encuanto ehercicio di cierto profesion o empresa, respectivamente di ta den servicio di un cierto empleador y den un cierto funcion. A traves di areglo ministerial di ministro encarga cu labor, por indica profesion y funcion cu no ta bin na remarca pa ser ocupa pa persona pa ken a solicita emision di un permiso pa estadia temporal.”
Importante ta cu aki e parti inicial ta facultativo: por añadi condicion di interes general. Sin embargo, seguidamente e ley no ta bisa cu “por” pero ta afirma, sin laga opcion di si of no, e adicion di e conseho di ministro encarga cu labor. E interogante huridico: ministro por dicidi di suspende ley? Ademas e ley ta duna e opcion di indica cierto profesion o funcion cu ta keda reserva pa persona local. A considera haci uso di e posibilidad aki, of a dicidi cu e escasez ta conta pa henter mercado?
Aki ta bin tambe e aspectonan tecnico di mercado laboral. E trabao cu e departamento DPL mester haci, ta valora caso pa caso si por duna conseho positivo of no, segun e criterionan di e (sub)sector) o tipo di trabao cu ta solicita den e peticion. Cu otro palabra: ‘mercado laboral’ no ta un bloque masivo cu un solo criterio, aplica den tur caso, al contrario, manera e propio ley ta reconoce, mercado laboral ta dividi den un sinfin di subsector economico, cu un gran variedad di empleo y habilidad profesional. Asina anto, si ta papia di escasez en general, por constata cu e ta grandi, pero ora ta papia di cada sector y cada profesion, ta indispensable verifica si den e caso particular e imagen general di escasez ta aplicable; esey ta e trabao cu e departamento mester haci. Naturalmente nos no por sa si e ministro a haya un briefing interno unda a splica su persona esey, pero ta di supone cu profesionalnan den e materia aki na e departamento a haci nan trabao. Pa ilustra esaki cu un ehemplo: si tin escasez grandi den sector turistico y sector di gastronomia, esey por ta bastante general pero asina mes e ta mas tanto concentra den e empleo cu ta requeri menos educacion y ta menos bon paga. Esey no ta implica cu escasez ta conta pa tur funcion y habri e ‘floodgate’ pa tur funcion den e sectornan aki ta kita totalmente e proteccion di e empleo, cu na promer momento mester ta reserva pa e profesionalnan local, segun cu nan ta disponible.
Amnistia sin amnistia?
Pero awor e asunto urgente cu no ta mira aki pero ta parti importante di trasfondo den e asunto aki. Nos pais ta conta cu alrededor di 20.000 migrante indocumenta, di cual un gran parti ta migrante Venezolano, di cual un minoria te awor ta reconoci como ‘refugiado’. E parti cu ta apto pa traha ta sigur un 15.000 persona, cu aparentemente ta emplea di algun forma y tin lugar di biba; al menos no ta mira hende sobreviviendo riba caya. Pregunta: tur e empresanan cu ta empleando e hendenan aki por acudi awor, o a haci esey caba, pa haya permiso di residencia a base di e empleo cerca nan, sin mas pregunta?
Pa evita mal interpretacion di nos motibo pa pregunta: nos no ta contra cu ta yega na regla estadia di e hendenan aki di un forma aceptable, pero e mester ta algo formalmente regla y cu contesta na tur e preguntanan pertinente. Loke ningun hende cu sano huicio por acepta cu ta continua cu un parti asina grandi di nos poblacion ‘de hecho’, den un incertidumbre cu ta crea tur tipo di abuso den empleo informal, ademas di e daño cu esaki ta haci, tanto na caha di gobierno como na e competencia comercial, cu si ta carga tur gasto di empleo formal, cumpliendo cu tur ley.
Finalmente, mester recorda cu no ta trata solamente di e personanan indocumenta ya presente y trahando o buscando trabao. Noticia di e indole aki semper ta core liher y nos lo cuminza haya hopi mas hende yegando di exterior pa bay ‘shop around’ en busca di empleo. Esaki tambe lo ta parti di e maneho ‘temporal’ aki, di cual no sa con temporal e ta?