Nos modelo di representacion democratico obheto di investigacion y analisis cientifico. Esey tabata den forma sintetiza e tema di e tayer na Universidad di Aruba cu a tuma lugar recientemente, den cuadro di un colaboracion entre UAruba y prof. dr. W. Veenendaal di Universidad di Leiden. Manera por a anticipa, tabatin bastante critica riba nos sistema electoral, pero esey no ta e unico forma di representacion directo unda e ciudadano votador por hunga un papel.

Pero ban cuminza cu un di e preguntanan cu a bin dilanti, esta si e modelo (importa di Hulanda) di representacion electoral ta esun mas apto pa nos. Laga nos bisa cu esey riba su mes ta un tema cu tin un bida largo caba, y no solamente cerca nos. Ta casi cincuenta aña pasa cu den e cancion titular di su LP ‘Siembra’ cantante, compositor y activista politico Ruben Blades ta bisa den un refran cu no mester busca “modelos importados, que no son la solución”. E tempo ey caba, sigur entre persona y politico progresista den henter Latino America tabata resona e critica riba e sistemanan politico/electoral di Europa y Norte America; tabata exigi un modelo mas adapta na e realidad Latinoamericano. Den e mitar siglo despues nos a mira por cierto un cantidad di experimento ‘democratico’ cu tabata basa riba e pensamento fundamental di busca un ruta nobo pa yega na algo propio di un bon nivel ‘democratico’, al menos, esey tabata parce e idea. Mientras tanto nos por analiza un serie di proyecto politico asina, cu sin embargo a keda leu di ta e modelo ‘democratico’ cu tabata busca. Asina e experimento socialista na Chile na 1973 a yega na un fin sangriente.E revolucion Sandinista no a fracasa enteramente na inicio, pero ora Daniel Ortega a bolbe na poder despues di a entrega esaki despues di e derota electoral di 1990, el a copia e modelo dictatorial di su rival Anastasio Somoza. Victoria electoral di Frente Farabundo Martí na El Salvador a termina den un regimen corupto, mescos cu nan predecesornan y awor tin otro experimento politico di Bukele, cu no ta conoci pa su contenido democratico tampoco,sino pa su guera cruel contra e pandiyanan di droga. No por keda sin menciona e experimento Venezolano cu a resulta, envez di den democracia, den e fluho di refugiado mas grandi di nos epoca, sin cu tabatin un guera. Por mustra anto cu e tema di busca alternativa pa ‘modelo importa’ tin un trayectoria largo, unda e simple introduccion di un modelo diferente di representacion no necesariamente ta haci esey mas ‘democratico’. Elegi un representacion di pueblo mas satisfactorio den practica no ta resulta asina facil. Si analiza bon, e forma di organiza e representacion politico den tur e experimentonan ey no a resulta clave pa cambio positivo. Ta resulta cu pa gran parti structuranan antiguo di organizacion gubernamental no a cambia tanto y mas cu tur cos ta solamente na e nivel nacional cierto cambio a tuma lugar. Pero den e contacto cu ciudadano tin cu gobernacion pa loke nan mester, na nivel local o regional, gobernacion a keda casi mescos. Esaki nos por mira tambe den nos sistema gubernamental; vota ta un biaha den cuatro aña, loke ta mas importante ta con gobernacion ta trata su ciudadano tur dia, y ey no ta mira tanto cambio…

Awor, nos caso sigur ta diferente cu den e busqueda di ‘modelo no importa’ riba nos continente. Pa cuminza, nos no ta un pais, nacion soberano, sino parti di un reino cu tin su centro di poder na Europa. Ora ta trata e tema cerca nos, mas tanto ta papia di e forma con via eleccion ta yega na representacion parlamentario. Papia di un forma di organiza eleccion sin partido politico ta parce nos tempo perdi, pasobra den resto di Reino esey lo keda e realidad, sigur si ta partidonan mes mester vota pa un eventual cambio. Ademas, con cu bira e asunto, nos no por deshaci di e realidad di un lugar chikito unda nunca lo tin organizacion politico cu un equipo amplio a base di profesionalismo, pasobra no tin tanto talento ta join. Puntra bo mes pakico Aruba por sobresali na nivel internacional den deporte individual y no di equipo…; esey nos ta mira den nos partidonan politico tambe. Elegi ministro directamente den eleccion, un deseo di hopi, no ta parce factible pasobra e pregunta ta con e grupo asina diferente ta yega na un plan pa goberna hunto; e actual tardanza den forma gobierno lo bira pior.

Crea otro organismo elegi

Tin otro forma di representacion unda por laga e pueblo votador participa directamente. Esey ta por ehemplo via creacion di cierto organismo publico pa tarea grandi, cu lo conoce eleccion directo pa nan directiva, mara na cualificacion specifico pa cada puesto y no nombramento via e gobiernoo di turno. E modelo tambe ta bin di Hulanda, unda conoce e ‘openbaar lichaam’ (organismo publico) pa cierto tarea gubernamental. Por pensa por ehemplo riba un directiva elegi pa Utilities Aruba NV y tur loke ta resorta bao di esaki;un organismo elegi pa rehabilitacion di San Nicolasy e tereno di refineria, cu ta desaroya y ehecuta plan den coordinacion cu gobierno. Igualmente e administracion di puerto y aeropuerto por bay bao di un formula asina, loke di berdad lo crea e famoso ‘distancia’ entre gobierno y administracion empresarial.Tur esaki por completa cu votacion – digital –den referendo pa tema grandi unda ta importante scucha e ciudadano directamente. No ta modelo nobo, pero por sigura asina participacion mas activo di e ciudadano.