Nos ta na 2025 y nos ta contemplando cuenta anual 2019, esun mas reciente entrega. Aunke e parlamentario cu recientemente a critica e situacion aki, lo haya critica pasobra den su funcionamento anterior den parlamento e lo tabata parti di e problema y no di solucion, esey no ta kita nada di validez di suponencia. Berdad, ta parce cu Aruba no kier mehora den e asunto di entrega cuenta anual por lo menos mitar decada despues cu e fecha segun ley. Y a traves di tanto aña di mal practica financiero e impresion cu a keda ta cu no tin señal positivo. Cuenta anual a para bira manera un storia pa conta mucha, un ‘cuento de hadas’ di cual nos no sa sigur si ta realidad o puro imaginacion.
Y esey no ta conta solamente pa e practica den finanzas di Pais Aruba, pero tambe pa e tolerancia grandi cu ta existi te awe pa e situacion den e entidadnan estatal, cu a pesar di algun excepcion faborable, a hereda e mesun malesa cronico aki di gobernacion. Ehemplo di esaki ta e kehonan di parti di CAft, desde inicio di nan labor como supervisor di presupuesto y tambe responsabilizacion di cada aña, unda no solamente no por traha cu cuenta anual pasobra no tin, pero tambe cu varios entidad estatal o semi-estatal simplemente ta keda sin cumpli cu nan deber di entrega nan cuenta anual na tempo, pa por evalua con e ‘sector colectivo’ a funciona den determinado aña.
Mientras cu aparentemente den gobierno lo ta mira e critica parlamentario como un problema, ta bira tempo pa mira como problema e falta di accion gubernamental contra e entidadnan cu no ta cumpli, y aparentemente ta mustra gobierno di forma desafiante cu nan no ta cumpli, pero si ta bin parlamento pidi placa. Con nan sa cuanto placa nan mester, sin cuenta anual? Ademas, ban wak e situacion dentro di e entidadnan aki. Nan lo tin tambe persona den nan structura cu ta encarga cu e supervision interno riba e management. Lo no ta bon idea si banda di e storianan bunita cu nos ta tende tocante ‘Good Corporate Governance’, cu ta keda keto bay bon scondi for di vista publico, nos cuminza mira actuacion contra e huntanan di supervision cu no ta haci nan trabao debidamente? Nan t’ey solamente pa cobra ‘presentiegeld’ of por ta cu toch nan mes tambe ta kere cu nan t’ey cu e proposito di sirbi interes general? Ta papia bunita cu awor si nos por conta cu descripcion di funcion masha bon y cu ta haci esfuerzo grandi pa haya e persona corecto na e puesto corecto, pero tur esey no ta nada mas cu teatro – bon paga – si aparentemente no tin responsabilizacion di mal trabao. Bon, a menos cu caida pa motibo politico ta conduci na critica riba funcionamento. Si esey ta asina, anto lo mester puntra si e hecho di tin e color politico ‘incorecto’ ta e criterio mas importante pa de repente haya cu ‘fulano’ no ta funciona?
Pero ban bolbe na e situacion den gobernacion mes. Nos ta cinco aña desde e momento cu a acorda cu e ayudo financiero den e crisis di Covid lo a bay acompaña cu mehoracion drastico di e sistema administrativo financiero, banda di otro exigencia Hulandes cu cual Aruba, pa nan cara so caba, mester a bay di acuerdo, pasobra ta cos cu mester cana mihor den cualkier pais. Ta ironico anto pa ripara cu nos Contraloria General (Algemene Rekenkamer, ARA), den nan rapport encuanto cuenta anual 2019, mester constata cu ainda ta keda registra asunto bao di clasificacion eroneo, di cual e departamento di finanzas, segun ARA, “ta bisa cu no ta trata di asunto nobo y cu(corecto o incorectamente) tin un historia hopi largo”. ARA ta constata cu e departamento ta desea di haci e coreccion promer den e presupuesto di Pais y despues den e cuenta anual. Esaki pasobra un traspaso directo lo duna un diferencia den conexion cu e presupuesto, segun e comentario di ARA, cu seguidamente ta constata: “ E investigacion sin embargo ta mustra cu te, y inclusive e presupuesto 2025 di Pais no tin coreccion visible den e clasificacionnan. ARA ta observa cu logra un cuenta anual controlable ta cuminza cu coregi eror paso a paso, loke seguidamente lo conduci na mehoracion. Regla e base legal no mester keda atras den esaki. Keda mantene (mal) custumber, mientras pa varios aña caba tin informacion disponible con pa hacie mihor, no ta un motibo valido mas pa keda sin haci mehoracion.”
Un di e erornan cu ARA ta trata den su rapport ta e Afl. 29 miyon cu Pais Aruba tabatin pa haya di Refineria di Aruba NV, cu a keda registra pero nunca a drenta y a keda un acreencia (vordering), cu probablemente nunca lo drenta tampoco, segun ARA.Conclusion: tin cos pa mehora na nivel di departamento. Y sigur tin hopi cos di drecha y structura den e colaboracion entre Finanzas y Impuesto, cu no ta asunto simple. Pero esey no ta e unico problema y tampoco esun principal. Por tin mal custumber cu ta dificil pa laga bay pero en general, no ta e funcionario publico ta beneficia di un sistema di responsabilizacion financiero inadecuado. Esunnan cu mas ta beneficia ta varios generacion di politico cu nos a haya den casi 40 aña di Pais Aruba, cu ta keda tuma pueblo haci, y ta haya straño cu nos ta mal mira den Reino, pasobra ta keda insisti den no mehora? E critica parlamentario aki lo resulta ‘pasahero’ tambe?