Den e edicion aki di nos exploracion semanal den histora y presente di nos idioma nacional, atencion pa algun uso menos corecto o menos comun, segun nos parecer, den loke nos ta mira publica.

Den e caso aki, algun uso menos corecto, segun nos opinion, di por ehemplo ‘den’ o ‘na’ den cierto contexto, unda ta importante mantene e diferencia clave cu por existi. Por cierto nos a toca e tema aki na 2024, den e edicion di 14 di juni, cu manera tur edicion ta disponible riba internet. Nos no ta bay ripiti henter e edicion ey, pero lo elabora aki tambe encuanto origen di e ‘na’ cu nos a hereda di Portugues y cu tin e mesun funcion cu e ‘den’, di origen Spaño/Portugues: en/em. ‘Na’ ta e combinacion na Portugues di ‘em’ (Spaño: ‘en’) y ‘a’ (Spaño: ‘la’). y tin su variante masculino tambe: ‘no’ (pronuncia: ‘nu’). Pa algun motibo nos antepasadonan a scoge e forma femenino so, cu ta di acuerdo cu e regla cu nos idioma, salvo cierto excepcion, no conoce e distincion di genero consecuente den henter su structura. En todo caso, nos tin un excepcion aki cu ta confirma e regla y nos no conoce e ‘no’ masculino Portugues.

Uso di ‘den’ y ‘na’ corectamente den hopi caso ta necesario, pasobra cada un por tin su uso diferente. Tin biaha por usa cualkier di nan, pero hopi biaha nan ta referi na situacion diferente. Ehemplo: “Mi ta ‘na’ cas.” ta significa algo diferente cu: “Mi ta ‘den’ cas.” Den e promer caso e ‘na’ ta referi na e lugar unda bo ta biba, sin bisa exactamente unda den e propiedad bo ta. E di dos ehemplo si ta clarifica unda bo ta: paden. Den hopi caso esey ta e diferencia entre ‘na’ y ‘den’, unda ‘den’ ta mas specifico cu ‘na’ den indica loke kier bisa. Nos ta topa regularmente tambe e diferencia entre ‘na’ y ‘den’ ora ta trata di tempo, specificamente por ehemplo un aña. Aki e asunto ta bira bastante ‘tricky’ pasobra tin ora por usa cualkier di nan dos, pero na otro momento no. Ki ora anto bo ta bisa ‘na un aña’ y ki ora ta usa ‘den un aña’? Nos ta ripara cu e no ta un asunto bon cla pa tur hende, mientras hopi ta kere cu bo por usa cualkier di nan, segun preferencia. Esey no ta asina, den hopi caso tin un uso determina, pero cu no ta conoci na tur hende. Ora ta usa ‘den un aña’ ta pasobra kier enfatiza cu ta trata di algo explicitamente den(tro di) e periodo ey. Ta usa ‘na un aña’ ora ta trata di indica e aña specifico, mencionando esaki den cifra. Ora ta referi na un aña specifico en general, ta usa ‘na’; ehemplo: “Na aña 2014 tabatin mas accidente di trafico cu e aña anterior.” Si bo bisa: “Den aña 2014 tabatin…, etc”, bon conocedor di Papiamento lo keda mira bo straño, pero probablemente no lo coregi bo. El a comprende kico bo kier a bisa. Pero, tin otro caso unda uso di ‘den’ na lugar di ‘na’ ta haci gran diferencia. Laga nos purba clarifica esaki cu un ehemplo: “Den un aña di tempo a resolve e problema.” Den e caso aki nunca lo por usa ‘na’. Pasobra “Na un aña di tempo a resolve e problema,” lo causa confusion pasobra e por ta referi na e situacion unda te despues di un aña a resolve tal problema y no dentro di e aña mes, manera nos promer ehemplo ta indica. Pa clarifica un poco mas, nos por imagina un persona bisando: “Te na un aña a (bin) resolve e problema.” Esaki ta practicamente lo contrario di e promer ehemplo (“Den(tro) di un aña a resolve e problema).

Otro ehemplo: “Na ki aña bo a nace?” Aki no ta usual pa usa ‘den’ aunke nos sa tende hende usa esey, pero e ta keda zona straño. Tambe den e caso aki: “Na aña 2020 Covid-19 a asalta mundo henter.” Aki tambe tur hende lo comprende kico bo kier bisa, si bo usa: “Den aña 2020 Covid-19 a asalta mundo henter.” Pero e no ta e forma usual pa e contexto aki. “Den e aña aki nos lo cumpli cu tur nos metanan.” Aki e mester ta ‘den’ y no ‘na’ unda e ‘den’ ta mustra mas enfaticamente riba e periodo ey. Si nos no a logra clarifica lo suficiente, por fabor laga nos sa via nos pagina di Facebook.