A surgi e idea pa lanza un programa di reforestacion na nos isla, cu lo por topa cu bastante entusiasmo. Al menos, esey nos tambe ta spera. Porfin siquiera ta lanta voz pa haci algo cu mester a cuminza varios decada atras, esta contraresta e tendencia di destruccion di naturaleza na un escala simplemente tristo. Como agravante, e lider den e destruccion aki tabata e actor principal, e subsiguiente gobiernonan cu no a desea di duna prioridad na mantene nos medio ambiente mas intacto posible, mirando e destruccion cu un urbanizacion mal planifica tabata causa. Pero careciendo vision y oido a e desaroyo negativo aki, awe nos ta unda nos ta, y mester contempla loke por salba ainda.
Nos ta corda cu varios aña e anterior secretario di corte, y despues miembro di Raad van State pa Aruba a comenta cu Aruba tabatin mester di un plan pa planta 500.000 mata. Mas cu un posible sonrisa sarcastico riba cara di algun politico e idea ey no a haya, pero ata nos tanto aña despues cu un idea similar, cu atrobe e pregunta si ta logra no haya oido so, sino tambe sosten serio den tur sentido pa e plan aki. Pero laga nos autoridadnan e beneficio di duda encuanto tempo pa cuminza actua.
Mientras tanto, ta importante señala cu e idea aki no ta surgi den un bashi, sino cu e tin raiz profundo historico na hopi pais na mundo. Humanidad no ta lidiando cu problema di destruccion di habitat natural y consecuencia manera erosion di tera, cu ta menaza tereno den uso pa agricultura, por lo tanto un menaza pa seguridad alimentario. Pero un bon maneho di vegetacion ta bay mas leu cu esey. Vegetacion como manera pa separa propiedad den agricultura y cria di animal ta percura tambe pa duna proteccion na diferente forma di bida, manera pahra y varios otro animal.
Pero tin un motibo mas pa dedica atencion na vegetacion den planificacion teritorial. Na hopi pais topical por mira con e careteranan mas antiguo ta marca pa un doble careda di mata grandi pa decenas di kilometro sin interupcion, pa duna sombra na e personanan cu tabata transita e camindanan ey den pleno solo. Por ehemplo na varios parti di Africa por mira careda interminable di enorma mata di mango na ambos banda di caminda. Aki no por falta referi na nos propio pasado unda varios caminda principal tabata pasa bao di un gran sombra di mata di kwihi, cu tabata sirbi e mesun proposito di brinda sombra. Despues, transporte cu auto a bira Rey y e rozamento di e matanan ey a cuminza, mas bien pa ignorancia di e servicionan gubernamental cu nunca a comprende e obhetivo di tin e sombra ey. Algun aña pasa nos por a experimenta e acto insensato di destrui e capa di vegetacion cu tabata duna sombra den Rooi Frances, cu felizmente por a conta cu un reaccion hopi rabia di varios ciudadano, cu si a comprende pakico mester respeta e tipo di vegetacion aki.
Pero, laga nos papia tambe di e retonan cu ta warda cualkier persona cu ta desea di participa den un proyecto asina. Nos ta bolbe referi na nos propio pasado unda gobierno colonial tabata emplea ‘boswachter’ pa combati deforestacion, unda e poblacion tabata corta mata pa haya material pa cushina, pa kima kalki y pa forno di aloe. E pasado ey no a sirbi di ehemplo den epoca moderno y awendia e destruccion di nos recursonan natural ta tumando lugar sin control. A pesar di e falta di un maneho general, tabatin intento tambe pa mehora. Asina tabatin un experimento cu a tuma lugar den añanan 60 di siglo pasa, den loke awe ta Parke Arikok, den cual a planta mata, cada un den un bari di metal, bari bieu di producto petrolero, pa proteha nan contra e cabritonan cu tabata amo y señor den e area ey. E experimento a fracasa, e cabritonan t’ey ainda, pero tambe pasobra tabata falta e conocimento con e matanan ey lo mester a prospera den e condicionnan adverso di e clima semi-desierto di nos isla.
Un di e conclusionnan importante cu por saca di e epoca ey ta cu no por planta mata y spera cu nan ta crece riba nan mes. Nos por mira por ehemplo proyecto di reforestacion na otro pais den nos region, unda si ta posible reforesta hasta sero cu bastante grado di inclinacion, pasobra e regionnan ey conoce un temporada di yobida considerable, cu ta haci e reforestacion na un escala mayor posible.
Nos clima no ta permiti esey y segun nos opinion nos lo beneficia mas di proyecto chikito, cerca di cas, cu ta permiti controla e proceso mihor. Envez di proyecto garndi cu necesariamente ta requeri participacion gubernamental, ta parce nos mas viable organiza y coordina proyecto na escala mas chikito, den bario y tambe riba tereno priva, pa esnan cu ta desea naturalmente. Di e manera aki por garantiza e cuido di cerca cu ta necesario pa e tipo di reforestacion por logra. Un biaha mas: den nos clima no ta posible pa planta algo anto bin wak despues di un siman con ta cu e matanan. Muy probablemente bo ta bin topa cu e fracaso cu bo por a anticipa.
Finalmente, ta bin acerca e situacion actual, unda un cambio di clima pa mas cayente ainda lo exigi di nos pa purba suaviza e golpi aki cu mas vegetacion posible. Esey ta exigi un cambio den nos manera di pensa, cu pa 100 aña tabata duna prioridad na asfalt…