Nos civilisacion a bay door di varios “revolucionnan” den historia. Pensa di e revolucion agrario, e invencion di e stoommachine, electricidad moderno y comunicacion via internet. Cada un di e revolucionnan aki, a hisa calidad di bida pa humanidad, despues di un periodo di adaptacion. Awo e revolucion di Inteligencia Artificial den e binidero dos decada, lo bay ta uno cu lo pone e revolucionnan tecnologico di antes parce enano, den su impacto riba tur aspecto di civilisacion.
Tambe nos por compronde si, cu varios parti di sociedad tambe lo tin su miedo pa cu e cambionan radical cu esaki lo trece cune. En berdad ora papia over e hecho cu tur “AI industry insider” sa, por ehempel cu tur cupo di trabao por wordo automatisa op den duur, unda prijs di casi tur cos lo baha den un manera grandi. Ta full e fundeshi di cultura humano cu ta basa riba “scarsedad relativo” y “competencia relativo”, ta wordo cambia fundamentalmente.
Den e columna aki, ta bay duna ehempelnan di voorproeven hopi duidelijk di e futuro briyante cu AI ta bay trece pa Humanidad.
Vacuna di cancer cu AI
Cancer ta un di e malesanan cu ta causa sufrimento humano inmenso. Den un publicacion den nada menos cu revista “Science”, cientificonan di Technical University of Denmark a traha un sistema di AI cu por traha proteina cu por wordo usa pa construi T-cellen contra cancer den un manera ultra-personalisa den menos cu 6 siman. (De novo-designed pMHC binders facilitate T cell–mediated cytotoxicity toward cancer cells. Science, 2025; 389 (6758): 380 DOI: 10.1126/science.adv0422).
Esaki ta trece e soño di un vacuna pa cancer hopi mas cerca di realidad. Den futuro si wordo diagnostica cu cancer, lo gewoon tuma un poco sanger, traha proteina pa e T-cellen personalisa y despues di 6 siman haya un hangua cu e T-cellen aki, cu lo ataca un pacient su cancer den un manera ultra-personalisa.
Material di construccion “sci-fi” cu AI
Concret ta e material di construccion mas usa pa edificio y cas na mundo, y ta responsabel pa 8% di emision di CO2 mundial. Awo cientificonan na University of Southern California a traha un modelo di simulacion di AI yama “Allegro-FM” cu nan a test riba e Aurora supercomputer na Argonne National Laboratory. E modelo aki por simula biyones di atoom na mesun momento, cu ta 1.000 biaha mas hopi cu modelonan anterior. (Allegro-FM: Toward an Equivariant Foundation Model for Exascale Molecular Dynamics Simulations. The Journal of Physical Chemistry Letters, 2025; 16 (25): 6637 DOI: 10.1021/acs.jpclett.5c00605)
Usando e modelo Allegro-FM e cientificonan a diseña concret cu propiedadnan interesante. E concret aki por “cura” su mesun scheer, lo ta 10x biaha mas duradero cu concret gewoon y finalmente por wordo traha 100% CO2-neutral.
Verf Passive Cooling
Pa awo lectornan di e delaster añanan di mi columna lo sa cu mi ta un fan grandi di verf dak blanco cu anti-UV verf. Awo danki na cientifico di Nanyang Technological University, Singapore a tuma un stap hopi mas grandi den esaki. Den nan experimentonan a designa un verf “passive cooling” cu nan a yama CCP-30. E verf aki ta literalmente 10 biaha mas eficiente cu verfnan blanco anti-solar pa tene un edificio fresco. E publicacion di esaki tambe a sali den nada menos cu “Science”. (Jipeng Fei et al, Passive cooling paint enabled by rational design of thermal-optical and mass transfer properties, Science (2025). DOI: 10.1126/science.adt3372)
Segun nan modelonan e verf aki riba su mes por spaar 30 pa 40% riba gasto di coriente pa tene un ruimte fresco.
Panel solar di 34% eficiencia
En fin, nos a wak un record nobo luna anterior den dual-tandem Perovskite-Silicon solar cel, danki na compania Chines, Longi. European Solar Test Installation (ESTI) a confirma Longi’s su record mundial den rating di eficiencia di 34.6%. Awo pa figura un cel solar na Aruba tin un eficiencia di 22%. Dus letterlijk casi 50% mas eficiente. (https://www.pv-magazine.com/2024/06/14/longi-claims-34-6-efficiency-for-perovskite-silicon-tandem-solar-cell/)
Nos ta den e prome “inning” di e revolucion di AI:
E punto cardinal di articulo aki, ta pa mustra e futuro briyante cu AI ta yudando nos no solamente visualisa, pero tambe trece mas y mas cerca di realidad. Naturalmente lo tin un cantidad di skepticismo den tur esaki. Pero tur e cosnan menciona ta posibel na 2025 CABA, awo imagina aki 10 of 20 aña, tumando den consideracion AI cu ta dobel den potencia cada 7 luna.
Op den duur, si e revolucion tecnologico aki wordo maneha bon, e lo eleva e calidad di bida pa full mundo den un manera casi inimaginabel pa un lector anno 2025.