Den nos edicion aki di nos column semanal tocante nos idioma Papiamento , atencion pa origen di palabra cu por sirbi como sinonimo di otro. Pa esaki nos a scoge un serie di palabra cu ta referi na algo cu den cualkier idioma ta rindi un cantidad di sinonimo, y nos no ta excepcion: ‘pleito’ y su ‘coleganan’. E palabra ‘pleito’ ya ta pone nos dilanti un splicacion extenso, ya cu tanto den por ehemplo Spaño, Portugues como tambe Hulandes e palabra ta existi. Esey no ta nada straño pasobra su origen ta den Latin (placitum), un sustantivo cu ta bin di e verbo ‘placere’ (gusta, parce apropia, busca o promove placer o acuerdo). E uso original den ambos idioma ta relaciona cu terminologia huridico: e pleito ta e disputa, contienda, hiba den un caso den corte, cu finalmente ta yega na un veredicto cu por termina den un acuerdo, un ‘settlement’ nos lo por bisa awendia. Na Hulandes nos conoce ‘pleit’ y tambe e verbo ‘bepleiten’, manera den ‘een zaak bepleiten’: trece e argumento di e banda cu bo ta representa. Pafor di corte tambe conoce e palabra ‘pleitbezorger’ cu ta un persona cu ta ‘trece un pleito’, ta boga pa un cierto causa. Aki nos tin otro relacion cu corte, pasobra nos ‘boga’ ta bin di ‘abogar’: defende, apoya, lucha pa un causa. E persona cu ta hacie ta e ‘abogado’. E verbo corespondiente tanto na Spaño como Portugues ta ‘pleitear’, loke cerca nos a bira ‘pleita’, pero mas tanto no den sentido huridico, aunke esey no ta exclui: ‘pleita (bringa) bo caso’.
Sin embargo, tin otro palabra deriva di pleito, den Spaño pero tambe Papiamento, cu no tin nada di haci cu corte, sino cu bida diario. Esey ta e palabra ‘pleitista’, cu ta referi na un persona cu facilmente ta causa pleito y discordia, cu ta conflictivo y ta provoca disputa, tin vez sin motibo drechi. Den nos idioma ‘pleito’ no ta referi tanto na e ambito hudicial, sino na e disputa, discusion den bida diario cu por bay for di man y bira algo mas grave. E expresion ‘busca pleito’ ta significa anto na ‘busca problema’ o hasta algo mas. Nos conoce tambe e sustantivo ‘pleitamento’ cu ta existi banda di ‘pleito’, cu realmente ta sinonimo di otro. Nos ta mira e fenomeno aki den nos idioma di forma un palabra nobo banda di e original, terminando cu dos palabra pa indica e mesun cos. Ehemplo di esaki ta ‘entrega’ y ‘entregamento’, ‘comienzo’ y ‘cuminzamento’; y tin varios mas.
Esey no ta e caso di e sustantivo ‘bringamento’. Nos no conoce na Papiamento e sustantivo ‘briga’ cu ta existi si na Portugues. Por ehemplo: ‘uma briga de amigos’; un pleito entre amigo. A proposito, Spaño conoce e verbo ‘bregar’ y tambe den terminologia militar, cu ambos idioma ta comparti cu tanto otro idioma: ‘brigada’. E pregunta si nos ‘bringa’ ta bin di Portugues o Spaño ta dificil pa contesta, aunke nos ta kere cu e ta un concepto asina basico den cualkier idioma, cu ta posible cu e tabata den Papiamento caba durante e influencia Portugues. Nos no ta dispone di e documentacion pa comproba esey, manera den hopi otro caso. Otro palabra di e mesun raiz ta ‘brigand’ cu ya no ta di uso regular mas cerca nos. Su origen ta den Frances unda e ta referi na un persona agresivo, cu gusta bringa, un pleitista.
Otro palabra casi clasico ta ‘bochincha’. Su origen ta claramente den Spaño, pero segun cierto conocedor e origen ta den e palabra Frances ‘bouche’ y ta referi na loke ta pasa ora hopi hende ta ‘habri boca pareu’; ta papia den otro y ta arma un ‘bochinche’, un ‘alboroto’ cu ta existi cerca nos tambe: ‘boroto’. Mester bisa si cu awendia ta comprende ‘boroto’ mas como un sonido fuerte y fastioso y no tanto mas como un pleito o ‘desordo’. Den pasado si tabata mas comun tende un persona bisa: “El a bin haci boroto aki, pero mi a pon’e na careda mesora.”