FILE - Guatemalan special forces soldiers try to cross a river during an anti-drugs operation in the National Park Laguna del Tigre, Guatemala, part of the Mayan Biosphere near the border with Mexico, March 6, 2006. (AP Photo/Moises Castillo, File)

(AP) — Mexico, Guatemala y Belize a anuncia plan pa crea un reserva enorme di selva tropical cu ta inclui tur tres pais. Saca gangnan criminal y protege e tereno for di ranchero, minero y maderero no ta bay ta un tarea facil.

E reserva natural anuncia e luna aki y yama e “Corredor Biocultural Gran Selva Maya” ta bay cubri areanan di selva den sur di Mexico y partinan nort di e dos nacion Centro Americano, cubriendo mas di 5.7 miyon hectar. E lo bira e di dos reserva mas grandi den continente Americano, atras di solamente e Amazonia.

Den entrevista siman pasa, ministernan di Medio Ambiente di Mexico y Guatemala a enfatisa e necesidad pa seguridad, mientras tambe a expresa e intencion di administracionnan na ambos pais pa evita proyectonan destructivo den e area.

“E prome cos ta pa e forsanan di seguridad cuminsa tin un presencia,” pasobra e region ta bandona y laga pa crimen organisa, minister di Medio Ambiente Guatemalteco, Patricia Orantes a bisa. “Esaki no ta principalmente un bataya ambiental. Nos ta papiando tocante e necesidad di estado Guatemalteco pa tuma control back di su teritorio.”

Gruponan ambiental pa largo a bisa cu e selva na ambos banda di e frontera entre Mexico y Guatemala ta marca pa pistanan clandestino di aterisahe pa avion carga di cocaina, traficantenan moviendo migrantenan direccion nort, y madereronan ilegal.

Secretario Mexicano di Medio Ambiente, Alicia Barcena a bisa cu e tres pais ta bay tin mester di reforsa nan presencia di seguridad den e reserva. “Nos no ta bay protege e selva nos mes, e secretario di Seguridad mester yuda, ehercito,” Barcena a bisa.

Comunidadnan como aliado
Djis manda tropa probablemente no ta bay ta suficiente, manera experiencia di Mexico na otro parti di su frontera sur na Chiapas a mustra. Crimen organisa a infiltra comunidadnan den dificultad economico cu tiki opcion y ta dificil pa saca nan.

Abogado y activista ambiental Guatemalteco, Rafael Maldonado a bisa cu ta bay ta vital “pa converti comunidadnan cu ta kere ta participa den trafico di droga den aliadonan di e parke.”

Pa haci esaki, Orantes a bisa cu gobierno mester ofrece alternativanan economico pa e residentenan ey.

Un propuesta di Mexico ta expansion di su programa “Sembrando Bida”, cu ta ofrece doñonan di tereno placa pa planta cierto tipo di palo sea di fruta of pa material di palo. E programa tin un presupuesto di $2 biyon, Barcena a bisa.

Pero e programa, cu ta bay back na ex-presidente Andres Manuel Lopez Obrador, a enfrenta critica. Na 2021, Instituto di Recurso Mundial (WRI na Ingles) a reporta cu en realidad a incentiva deforestacion den estado Campeche.
Barcena a bisa cu ta ahustando e programa pa por cumpli miho cu obhetivonan ambiental.

Experto Mexicano den sostenibilidad y accion di clima, Juan Carlos Franco, kende ta traha den sur di Mexico, a bisa cu seguridad ta crucial y ta rekeri pa gobierno actua como “garante.” Pero mester haci e trabao cu sociedad civil den e comunidadnan local, incluyendo na lugarnan unda e localnan a haya manera pa coexisti cu e actividadnan ilegal rond di nan, el a bisa.

Ningun megaproyecto

Otro reto ta bay ta mantene e gobiernonan a largo plaso na compromisonan pa evita proyectonan grandi cu ta priminti desaroyo economico pero ta riesga daño ambiental, manera e operacion di trein turistico na Mexico, e Tren Maya, cu Belize ta interesa den extende den su teritorio.

Orantes, e minister Guatemalteco, a bisa cu presidente Guatemalteco, Bernardo Arevalo no lo permiti megaproyectonan den e reserva pasobra ora ta habri acceso den e selva, ta bira dificil pa controla tur loke ta bin despues.

Recientemente, Arevalo a nenga di renoba e contract di un compania di petroleo cu tabata operando pa 40 aña den e reserva Guatemalteco conoci como e Biosfera Maya.

Guatemala ta haciendo e contribucion di tereno mas grandi na e reserva, abarcando 27 area protegi existente.

Arevalo ya a laga cla cu e no lo pasa un extension di e Tren Maya proponi pa ultimo presidente Mexicano door di e areanan protegi.

Na Mexico, Barcena a nota cu e linea di trein di 1.500 kilometer, cu a cuminsa core fin di 2023 y ta pasa den un loop rond di Peninsula di Yucatan, ta cay fuera di e teritorio di e reserva nobo.
El a bisa cu su agencia tabata trahando pa alivia algun di e impactonan ambiental di e linea di trein, den colaboracion cu companianan opera pa Ehercito Mexicano, cu a construi un porcion grandi di e spoor y ta opera e trein.

Pa evita proyectonan destructivo den e reserva nobo, e tres gobierno a acorda pa crea un conseho consistiendo di autoridadnan ambiental como tambe un conseho indigena, Barcena a bisa. Cualkier proyecto proponi den e reserva lo mester pasa door di nan.

Algun activista Mexicano, manera Pedro Uc cu ta biba den Yucatan, ta keda skeptico tocante e compromiso di gobierno pa conservacion considerando cu e mesun partido politico cu a trece e Trein Maya ta keda na poder na Mexico. Otronan manera Franco ta dispuesto pa bay dilanti y mantene presion riba e tres gobierno pa mantene nan compromiso.

Siman pasa, Mexico, Guatemala y Belize a forma un comite pa construi un roadmap pa e reserva durante proximo luna pa defini ki institucion ta bay ta involucra, con nan ta participa y con ta financia e proyecto, Barcena a bisa. E ta kere cu nan ta bay por hinca alrededor di $6 miyon pa cuminsa.

Orantes, su contraparti Guatemalteco, a presenta e intencion: “Nos no kier pa e ta djis cualkier cos eynan, nos no kier pa e ta un agenda di cooperacion internacional ni un agenda comercial. Nos kier pa e ta e agenda di selva Maya.”