Exito di Aruba ta su hendenan. Hopi pais tin bunita beach, pero e Arubiano ta e secreto di exito di nos pais. Sinembargo, si no tin strategia, no tin maneho na nivel di Gobierno, por perde e rikesa aki den curso di tempo. Aki ta unda Nation Building -Construi Pais- ta drenta den wega.
Segun Suzette ‘Suzee’ Dumfries, experto Arubiano cu a traha na paisnan grandi, manera Singapore, pero tambe Dubai y Barbados, e Arubiano ta hayando su identidad di forma organico, pero sin realmente sa con.
Dumfries, Economista di Desaroyo y Cultura a bisa: “Mi a biba na Medio Oriente. Mi tin 55, mi a bay for di Aruba cu 18. Semper mi ta bolbe dos biaha pa aňa. Mi ta un Arubiano. Pero awor, ningun hende ta bisa ‘afspraak’ sino ta usa e palabra ‘cita.’ Esey no ta problema pasobra idioma ta un fluho. Sinembargo e esencia di mi di bisa: ‘Bon dia, con ta cu Mama,’ ta e esencia ken mi ta. Mi por papia Ingles na Merca, of Arabe kibra na Dubai, semper mi ta puntra ‘conta, conta cu famia,’ y ora di bay, un deseo di ‘tur cos bon.’Pasobra esey ta mi esencia como Arubiano, unda cu mi ta. Pero ora mi ta bolbe Aruba cada biaha, mi ta nota cu e esencia Arubiano ey ta menos. Y esey ta un tema di Nation Building, esta cu no por traha riba un identidad cu nos mester no ta sinti. Nos no por ta un ‘One Happy Island’ na 2030 of 2050, si e esencia cu a haci nos e isla feliz, di semper bin hunto, no t’ey mas. Ami a lanta na Playa, cu un mama cu ta cushina y ta parti cuminda cu bisiňa. No ta algo cu nos mester perde.”
Di otro banda, Aruba tin desaroyo ‘organico’ manera Dumfries ta cataloga cu no ta mara na maneho, pero si ta admirable. Turismo di Aruba ta un fenomeno cu e mes a usa pa yuda desaroya e cuadro di turismo di Dubai. “Mi a usa estudionan di Dr. Robertico Croes, di Dr. Jorge Ridderstaat. Aruba tabata e modelo cu a usa pa Dubai.”
Otro aspecto cu Aruba por ta orguyoso di dje ta con e institutonan clave di Aruba ta maneha pa hende muhe, for di Controleria General te Banco Central, di Biblioteca Nacional te Husticia. Y esaki no a sosode pa motibo di ley ni quota. “E ta algo cu ni paisnan manera Australia, paisnan Europeo of Merca conoce. E ta algo di Aruba. Aruba ta unico den esey, sin ley, sin quota, sin perhudica hende muhe.” Mas ainda, contrario na por ehempel un Angela Merkel cu a dirigi Alemania, pero semper bisti den un ‘power suit.’ “Aki, nos Ministernan, Parlamentario ta keda bisti femenino. Kizas ta pensa di con ta haci diferencia. E ta haci diferencia, pasobra e ta manda un mensahe cu hende muhe no mester ta mescos cu hende homber pa por logra. Por keda femenino.”
Aruba ademas ta aprecia diversidad, atrobe sin maneho, sin imposicion. “Si mi mira un show di moda na Aruba, mi ta mira modelonan flaco, gordo, cortico, halto, di tur colo, cabey natural of sluik. Representacion completo, Esey ta Aruba y nos a logra esaki sin rebeldia, sin conflicto social. Nos por ta hopi orguyo di dje.”
Sinembargo, mester haci uso di e elementonan aki pa sigui traha un futuro resiliente di Aruba. “Si nos no ta consiente di esey, Aruba na 2050 lo no tin esey, pasobra nos no ta consciente cu esey ta nos fortalesa. Nos ta core risico di perde nan. E ta parti di nos herencia cultural.” E solo hecho cu ainda e Arubiano ta saluda ora di drenta y sali di un luga ta un rikesa cu hopi no ta realisa con esencial e ta pa turismo. “Nan ta pida pida oro. Si nos perde esey, turistanan lo bisa cu nos no ta hende hospitalario mas. Nos por ta sinta malo, den oficina di dokter y toch ta saluda. Esey ta blokinan di nos fundamento cu nos mester mantene pa construi Aruba pa 2050.”
Nation Building no ta haci e pregunta ken ta Arubiano, sino kico ta haci nos Arubiano. “E ta traduci den ley, con ta anda cu adultonan mayor, cu personanan incapacita, cu personanan indocumenta. E ta hiba identidad na nivel di maneho y y filosofia nacional. Ken nos ta como hende.” Esey ta lo traduci na plan, maneho y ley cu no ta mara na asignatura di un Gobierno sino ta un continuidad. “Esey lo ta e direccion di e pais.”
E lectura na Universidad di Aruba ta djis un comienzo. Intencion di Dumfries ta pa trece e tema memey di comunidad y traha riba metodonan, pa asina tur hende por pensa, delibera y asina yega na un dialogo nacional real pa determina cua ta e strategia cu Aruba mester tuma pa su futuro. “Mi kier empodera Aruba y inspira nos nacion pa realmente cuminza pensa na un ‘next level,’ pa asina aki 10 aňa, por bisa cu nos tabata riba un barco cu un capitan, cu tabata bayendo den e direccion cu nos kier.” Esey ta su mision y vision.