Nos a yega na un fase unda cualkier incidente cu ta envolve naturaleza, y posible abuso di algun forma, ta haya hopi atencion publico. Esaki ta e caso di un posible benta di un tereno na costa nort, cu ta banda di e parti proteha di costa, cu mester ta accesible pa publico. Un aviso di un agencia di real estate ofreciendo un ‘beach’ na e cumprador ta presenta un imagen falso, y ta den e categoria di ‘falta di etica empresarial’. Mas cu claro cu pa e area aki tambe ta conta e reglanan cu por cierto nos a trata recientemente, relaciona cu otro incidente di propiedad priva cu ta pega na e area di playa publico. Naturalmente e asunto tin hopi mas aspecto cu nos no ta bay trata tur aki, pero algun clave si. E tereno ta segun ley di desaroyo teritorial den area di ‘naturaleza y paisahe’ (natuur en landschap), loke ta pone restriccion severo riba loke por desaroya den forma di construccion y/o negoshi. Tambe cualkier propietario tin e derecho manera tur otro pa pone su propiedad na benta, pero mester ta bon cla pa e cumprador kico por y principalmente kico no por den cso aki.
Pero tur esaki ta na nivel di incidente, mientras ta urgente pa mira e tipo di situacion aki di un punto di vista general, hustamente pasobra nan ta señal di cosnan cu no ta bay bon y cu segun e situacion general ta bira mas grave, nos lo haya hopi mas señal y incidente asina.
Ban pasa pa e nivel general ey anto. Aruba tin problema grandi riba tereno di desaroyo socio-economico y desde varios decada caba; esey no mester splicacion. Pero mientras e problemanan ta grandi y varios, ta parce cu e problema mas grandi ainda ta cu no ta sucediendo tanto pa cuminza atende e problemanan di forma contundente. Loke ta visible pa cada ken cu no ta cana wowo cera, ta cu realmente no ta pone un paro na e desaroyo excesivo cu tin den varios sentido. Ta trata di desaroyo excesivo riba varios tereno, cu como agravante ta cuminza gara den otro y bira un bola di problema cu ta dificil di separa. Por lo tanto e meta tan alaba di ‘desaroyo sostenible’ ta bira inalcanzable y mas bien un grito bashi, pasobra no tin manera mas pa contene e ola excesivo cu ta bin riba nos. Ta necesario pa tuma medida pa contene y limita cierto desaroyo como prioridad.
Laga nos purba splica esaki cu un anecdota.
Na aña 1988 un persona naci na Aruba cu tabata biba den exterior a bolbe na su isla natal y su famia y amigonan a hib’e na diferente parti di e isla pa mira con e cambionan di ultimo decada a afecta e isla, den sentido positivo y negativo. Asina nan a yega tambe na e area di e hotelnan grandi, unda su comentario tabata: “Nice, pero Aruba ta awor caba ‘one hotel too far’,” esaki como referencia na e conocido ‘one bridge too far’. Ora a puntr’e pa splica kico e tabata kier men, el a haci un pregunta clave: “Boso tin hende sin trabao pa bay traha aki den?” E contesta tabata: “No, pero nos ta importa nan anto, cual ta e problema?” E discusion no a yega mas leu, ya cu si bo no ta capaz pa wak 20 aña den futuro, no ta necesario perde tempo cu bo pa discuti planificacion socio-economico integral.
Nos ta casi 40 aña mas leu den e futuro ey y por constata cu nunca na nivel politico, salvo algun excepcion faborable, e pensamento primitivo aki a stop di domina mente di esnan cu supuestamente mester hiba e pais aki na e tan anhela ‘desaroyo sostenible’ cu nan ta propaga na cada ocasion, pero no ta haci nada concreto pa trece esey mas cerca. Kico ta e storia esencial di e 40 añanan ey? Cu e dos factornan mas importante: creacion excesivo di capacidad hotelero y e importacion excesivo di labor stranhero, nunca a stop di keda pusha desaroyo economico te na un punto cu tabata sclama caba pa un simple paro. Esey no a sucede y si nos ta realistico, ainda e no ta sucediendo. Y como agravante e impulsor grandi di crecemento economico, turismo, y su consecuencia principal, un forza laboral excesivo, a cuminza afecta tur otro esfera di bida na e isla. Den infrastructura: necesidad di vivienda a trece un ola di urbanizacion mal controla, cu a ocasiona un berdadero asalto riba loke Aruba tabatin na naturaleza. Simultaneamente centenares di kilometro di caretera pa tur hende por yega nan cas y trabao. Educacion y otro servicio comunitario caro pa un poblacion cu a bay di menos di 60.000 te mas di 108.000, sin conta e 20.000 cu no ta registra.
Y unda nos ta awe? Cu nos mester ta preparando pa un poblacion di 140.000 aki 10 – 15 aña, mientras cu awor caba e consecuencianan di e desaroyo excesivo aki ta asalta nos di tur banda. Y kico nos ta mira? Cu no tin ni siquiera un maneho di contencion, pa para e crecemento di e factornan principal di e crecemento excesivo aki. Ta pesey nos como ciudadano por keda rabia y agita na cada incidente cu ta mustra nos riba e fayo completo den planificacion di nos gobernantenan, cu lo mester duna prioridad, promer cu tur cos y pa por yega na desaroyo sostenible, loke ta necesario den sentido ‘contenible’: un paro na crecemento turistico y un paro na importacion di labor.