Den nos edicion aki di nos column semanal tocante nos idioma Papiamento, un tema interesante tocante con nos antepasadonan a saca di varios influencia linguistico cosnan realmente unico. Ta trata di algo cu nos a investiga y comenta den un anterior edicion, di 22 di juni 2024, unda a trata – parcialmente – e tema di nos forma di maneha e ‘participio pasado’ segun nos herencia di banda Portugues/Spaño y Hulandes. Aki nos tin un analisis mas amplio y interesante di e tema ey. Tambe un comparacion cu e forma con ta maneha esaki na e islanan cu ken nos ta comparti nos idioma, loke lo duna nos algun detaye interesante. Den nos Papiamento nos conoce dos forma di formula e ‘participio pasado’ (voltooid deelwoord na Hulandes), un di herencia Portugues/Spaño y otro di origen Hulandes. Esaki banda di e herencia di origen Africano di mantene en principio den tur tempo e mesun forma original di e verbo. Ehemplo: ‘mi ta pasa, mi a pasa’ ‘mi tabata pasa’. Aki nos a duna un ehemplo di un verbo di origen Portugues/Spaño cu den tur forma y tempo, tambe den participio pasado, ta termina cu un vocal (aparecido, angustiado, compartido), loke no ta duna problema pa mantene e forma original di e verbo na Papiamento, manera den e ehemplo duna di ‘pasa’.

Den e casonan menciona, kico nos a haci cu nan? Nos a usa e forma di presente tambe pa e otro temponan, manera den e ehemplo duna ariba di e verbo ‘pasa’. Esaki ta igual na e forma con ta aplica esaki na e otro islanan. Nos diferencia cu nan nos lo splica mas abao. Kico awor nos a adopta di e herencia Portugues/Spaño y kico nos a cambia? Tin cierto verbo cu pa un motibo no ta sigui e forma logico di e verbo. Esaki ta e caso cu e verbo ‘herir’ cu a haya algun cambio interesante; nos fforma di presente y tambe di pasado a bira ‘herida’. Kico a pasa aki, tanto aña o hasta siglo pasa? Un posibilidad ta cu hende tabatin problema pa scoge entre e formanan di presente na Spaño/Portugues y a opta pa usa e participio pasado como forma di e verbo: ‘herida’, cu probablemente tabata mas facil pa pronuncia cu e ‘herir’ original o un di e formanan di su presente. Pero, remarcablemente no a scoge e forma di e participio pasado original den su forma masculino (‘herido’), esaki talvez pasobra un verbo no ta termina nunca cu un ‘o’ pero semper cu e vocalnan ‘a’, ‘e’ o ‘i’. Di otro banda, nos conoce tambe e ‘herido’ como sustantivo: “E accidente di bus a causa tres persona morto y diez herido.” Nos tin mas caso asina unda e participio pasado ta tambe un sustantivo na Spaño/Portugues y cu nos a inclui nan como tal: ‘pasado’, ‘asegurado’.

Awor algo tocante nos herencia Hulandes di usa e forma di e idioma ey tambe pa su verbonan adopta den Papiamento. E verbonan cu ta bin di Hulandes ta termina semper cu un consonante, den tur tempo: ‘verven’ (geverfd); ‘scheuren’ (gescheurd)’ ‘boren’ (geboord) y aparentemente a duna problema pa adopta nan. Por ehemplo: ‘geverf’ o ‘geferf’ (geverfd), ‘gepleister’ (gepleisterd). Un excepcion interesante ta ‘bora’ cu ta bin di Hulandes (boren), pero como cu el a bira ‘bora’, loke ta cuadra cu caracteristica di un palabra di origen Portugues/Spaño, e no a haya un participio pasado estilo Hulandes: ‘bora’ ta keda asina den tur tempo di e verbo.

Algo intrigante ta cu e forma aki di adopta algo di Hulandes nos no ta comparti cu e Papiamento di e otro islanan, unda a mantene e forma original di no modifica e forma di presente di e verbo. Esaki a pesar cu nan tabata conoce un influencia hopi mas fuerte di idioma Hulandes desde inicio. Nos ta comparti e forma original aki si den hopi di e verbonan di origen Portugues/Spaño, manera: ‘trata’, ‘purba’, ‘keda’, ‘para’, etc. Un posible splicacion ta cu na e otro islanan e tradicion di origen Africano, di keda usa e forma orginal di e verbo y indica e diferente temponan cu adicion di un palabra su dilanti, cu nos tambe conoce, tabata fuerte ainda y a keda manteni tambe den maneho di e verbonan cu a bin di Hulandes. Esaki a resulta den e adicion di e ‘di’ na e verbo di origen Hulandes. “E kas a keda di fèrf”.