Den e edicion aki di nos column semanal tocante nos Papiamento nos ta bay na un tema cu semper ta causa bastante interes, critica y cu por hasta hiba na un ambiente menos deseable si no ta mantene un tono neutral. E inspiracion pa toca e tema a bin via un video riba Facebook den cual a trata e diferencia entre Papiamento y Papiamentu. Den e corto espacio di un ‘reel’ a duna un splicacion basico bon di e diferencia. Sin embargo, den e comentarionan nos ta mira cu ta keda reina confusion tocante origen di e idioma Papiamento, loke na su turno ta trece cune diferencia di opinion. Nos no ta bay trata tanto e topico di origen ey, pero a topa den e comentarionan diferente punto cu ta permiti nos duna atencion na nan di un forma debido.
Pa cuminza, e origen di e ‘o’ y e ‘u’ na fin di asina hopi palabra. E origen ta simplemente den e diferencia di pronunciacion entre Portugues y Spaño. Mientras cu den ambos idioma ta skirbi e palabranan mescos, cu un ‘o’, e diferencia ta solamente den e pronunciacion unda den Portugues ta pronuncia e ‘u’ y Spaño e ‘o’. E pronunciacion di e ‘u’ Portugues lo a muda pa Corsou desde e promer momento di desaroyo di e idioma na e isla. Den e otro idiomanan crioyo naci di e encuentro entre Portugues y idiomanan Africano, manera e Criol di Guine Bissau y di Cabo Verde, ta existi e mesun fenomeno, ademas sosteni pa e forma di skirbi actual unda tur e palabranan ey ta skirbi cu ‘u’.
Sin embargo, nos por comprende e confusion ora nos ta topa cu palabra na Papiamento skirbi cu e ‘oe’ Hulandes. Esaki tabata e caso na Corsou, pero den texto antiguo di Aruba tambe nos ta topa e ‘oe’ sigur si ta trata di palabra cu ta origina den Hulandes. Na Aruba te awe nos ta sinta riba un ‘stoel’ aunke sa topa cu ‘stul’ tambe, cu no ta aparece den nos Vocabulario oficial. E practica di skirbi cierto palabra cu un ‘oe’ Hulandes mientras no ta trata di un palabra di e origen ey a hiba nos na por ehemplo e conocido ‘Amigoe di Aruba’. Esaki ta un bon ehemplo con ta aplica un ortografia Hulandes cu en principio no tin nada di haci cu e asunto.
Otro aspecto cu nos a topa den e comentarionan ta e pregunta cual ortografia ta mas antiguo. Aki nos ta haya e hecho interesante cu tanto na Corsou como Aruba e forma di skirbi tabata varia hopi, unda tabatin hende cu tabata skirbi practicamente tur ‘u’ segun e forma Hulandes. Un bunita ehemplo di esey nos por haya den e obra di Dr. Rodolfo Lenz (El Papiamento – La Lengua Criolla de Curazao; 1926) unda e ta presenta e carta dirigi na su persona, skirbi pa un nativo di Corsou cu tabata skirbi practicamente tur ‘u’ den forma di ‘oe’. Un ehemplo: “Koe cuantoe placer y alegria mi á sentie na orra koe bo á doena mi es papel pa mi toema interes die chirbi algoe na mi lenga koe nos ta jaimé papiamentoe…”. Esaki tabata e forma con un persona cu cierto educacion formal tabata skirbi 100 aña pasa, den un carta cu el a manda pa dr. Lenz Texto di e tempo ey di Aruba ta duna e mesun impresion aki, unda e forma di skirbi tabata depende hopi di e nivel di educacion, ademas di e conocimento bon o no di Hulandes y/o Spaño. Loke tabatin influencia grandi ta e educacion na Hulandes, cu tabata fuerte den e forma di skirbi Papiamento, cu ningun hende tabata siña di forma structural, loke ta splica e influencia den ortografia di e tempo ey, unda realmente cada ken tabata skirbi manera nan tabata haya bon.
Bolbiendo na e tempo moderno aki, por constata cu tanto e ortografia di Corsou como di Aruba a haya mientras tanto un structura formal unda cada un a bay su caminda, segun deseo di esnan cu ta mantene e idioma bibo, cu ta nos tur. Un cos si por ripara y esey ta cu na ambos isla a elimina e uso di e ‘oe’ Hulandes den tur palabra unda e no tabatin pakico di ta tampoco. E sistema fonologico a hiba Corsou na e uso di e vocal ‘u’ na fin di e palabranan, mientras Aruba a opta pa mantene e ‘o’ cu ta bin tanto di Spaño como di Portugues. A pesar di dos forma diferente di skirbi, loke ta importante cu nos ta comprende otro, cada ken cu su particularidadnan unico.



