Den conseho encuanto presupuesto 2026e entidad consehero constitucional, Conseho Consultivo (Raad van Advies; RvA) ta pone enfasis fuerte riba mas transparencia cu gobierno lo mester practica. Ta ilustra esey tambe cu varios ehemplo, entre otro den e maneho di subsidio, unda por a detecta varios deficiencia cu ta stroba un vista claro di criterio pa evalua tanto peticion como operacion di e entidadnan cu ta haya subsidio. E critica – bon funda – di RvA ta mustra riba e mehoracion cu lo mester realiza pa por haya mayor vista riba maneho financiero, pero tambe cumplimento cu e obhetivonan estableci, a base di cual ta usa fondo publico pa apoya nan labor. Tambe RvA ta mustra riba e necesidad di mayor transparencia pa cu publico, asina cu comunidad por haya tambe un imagen real di loke e entidadnan aki ta haciendo pa comunidad. Esey no ta tur pasobra tambe ta ilumina e situacion di varios empresa estatal cu ta den problema financiero y ta haci un yamado na gobierno pa subsidia nan operacion. Sin embargo, e companianan ta retrasa di manera serio cu nan cuenta anual. E pregunta cu nos a yega di haci na varios ocasion ta: a base di kico realmente parlamento aña tras aña ta aproba fondo den presupuesto gubernamental pa duna soporte na e companianan aki, manera Fuel Marketing Supply Aruba NV (FMSA),Serlimar SG, Arubus y Post Aruba. For di e anexonan di e presupuesto 2026 encuanto estado di e entidadnan den cual Pais Aruba tin participacion ta resulta cu FMSA tabatin un ultimo cuenta anual di 2021, Arubus NV di aña 2020, Post Aruba NV di aña 2019 y Serlimar di 2016. Den e ultimo caso aki, Serlimar, esey ta significa cu despues di tur e problemanan cu e compania a pasa aden, cu caso den corte di ‘surseance van betaling’, ainda e compania no por cumpli cu su obligacion estatutario; administracion financiero adecuado ta keda keto bay un ilusion. Ademas RvA ta constata cu Compania Arubiano di Petroleo NV y Free Zone Aruba NV tambe ta atrasa cu nan cuenta anual, ambos a logra yega te 2021. E retrasonan aki tin influencia riba cuenta anual di Pais Aruba, y ademas ta afecta confiabilidad di cuenta anual di e Pais, ya cu ta necesario pa tin dato financiero actualiza y completo di e entidadnan den cual Pais Aruba tin interes, manera RvA ta comenta corectamente.
Un caso di interes actual,di cual RvA ta duna algun comentario remarcable,ta esun di FMSA NV, cu recientemente tabata den noticia pasobra aparentemente tin un investigacion andando pa motibo di posible iregularidad den su administracion. Segun RvA, FMSA ta den problema financiero pasobra e empresa mester mantene su compania matriz (Refineria di Aruba NV) na bida. Pa 2025 FMSA lo a haya caba un prestamo di Afl. 7 miyon, pero no tin claridad con e situacion pa 2026 lo ta. En general ta keda existi ademas e falta di claridad encuanto prestacion y riesgo financiero di e entidadnan aki, segun RvA.Realmente e preocupacion expresa pa RvA no ta nobo, tambe di parti di Contraloria General (Algemene Rekenkamer; ARA) regularmente a critica existencia di e tipo di deficiencia aki, particularmente den caso di e cuentanan anual. Sin embargo, por constata cu no ta bin mehoracion den e administracion financiero di e empresanan estatal y ta mas cu obvio cu gobierno(nan) te awe no ta impone orden riba e entidadnan aki. Pronto nos lo ta celebrando 40 aña di Status Aparte, di mes un bon ocasion pa evalua nos logronan, pero tambe unda keto bay no ta logra, y esaki ta un di nan. Pero, no ta trata solamente di e falta di pone administracion di e companianan aki den man di hende cu sa con pa hacie… Nos ta bisa esaki pasobra nos tin cierto entidad cu si ta cumpli cu nan obligacion, sea pa nan estatuto, o pa e empresanan cu ta sociedad anonimo, reglanan legal general cu ta conta pa tur empresa. Ta trata di e obligacion pa percura pa un cuenta anual cu mester ta cla dentro di e periodo stipula den Codigo Civil. Pakico otro compania mester cumpli, pa por cumpli cu nan obligacion cu departamento di Impuesto, entre otro, y esunnan cu ta liga na gobernacion no mester haci esey?
Transparencia, pa ken?
Pero no ta trata solamente di e obligacionnan legal cu e entidadnan estatal tin. Ta trata, manera RvA tambe ta comenta, di e transparencia pa publico en general. Manera bisa anteriormente, nos tin ehemplo di entidad cu ta publica nan cuenta anual sin falta. Pues esunnan cu no ta cumpli no por bin bisa cu tin algo particular na nos pais cu ta haci cu nan no por cumpli. E problema cronico ta cu e aparente filosofia di tur gobierno, di 1986 te awe, ta cu nan no debe publico ningun splicacion tocante estado financiero di e companianan; simplemente“no ta asunto di e ciudadano”. Y tanten esey ta keda nan manera di pensa, nos no lo mira mehoracion. Ademas, ta trata tambe di e transparencia cu mester existi den publicacion di loke e departamentonan ta haci. Tin cierto cu ta publica nan relato anual, pero nos no tin un vista riba cumplimento di tratado internacional, cu den cierto caso ta pone publicacion di relato obligatorio. Por ehemplo: e tratadonan di ILO cu ta requeri publicacion di cierto reporte cu nunca nos a mira, entre nan di inspeccion laboral. Ta bira tempo pa comunidad cuminza exigi cu gobierno en general mester cumpli, envez di papia so di transparencia…
                


