Gobierno a anuncia e creacion di un fondo di inversion, pa cual tin disponible den presupuesto 2026 un suma di Afl. 50 miyon. E ley necesario pa institui e fondo ta na Raad van Advies (RvA) pa nan conseho. Un fondo di inversion en principio por duna mas structura na e tarea gubernamental di inverti den un cantidad di proyecto, entre otro pa mantene infrastructura na nivel, y pa proyecto cu vista pa futuro pa nos pais keda competitivo. Un fondo di inversion por ta un bon idea anto, si ta tuma na cuenta e realidad gubernamental den cual e iniciativa aki ta tuma lugar. Kico ta e caso? Cu, manera den hopi asunto, nos mester mira esaki tambe for di un otro angulo envez di simplemente aplaudi e iniciativa como uno bon pa nos pais. Por ehemplo, un fondo di inversion no lo significa cu ‘por arte de magia’ lo tin hopi mas placa disponible pa inverti, compara cu e situacion den cual gobierno por opta pa no crea un fondo, pero simplemente presupuesta e inversionnan y percura pa nan ehecucion adecua.

Pero evista mas amplio cu mester, esey gobierno a hay’e caba na april 2025, na momento cu e mesun Conseho Consultivo (RvA) a duna un conseho encuanto e institucion di fondo presupuestario. Como cu e proyecto di ley, presenta awor pa conseho, ta den un fase ainda unda nos no por tuma nota di su contenido, lo mester warda te ora e documento haya conseho di RvA y por bay parlamento pa tratamento. Ta parce nos logico cu, si acaso gobierno no a tene cuenta den e proyecto di ley aki cu loke RvA a formula den su conseho mas tempran e aña aki, cu sigur esey lo keda inclui anto den nan conseho riba e propuesta di ley menciona. Loke si nos tin disponible ta e conseho menciona, cu a duna nos algun aspecto importante, a base di cual despues por evalua e proyecto di ley pa e fondo di inversion.

Pa cuminza RvA ta mustra gobierno riba e hecho cu actualmente ainda tin un cantidad considerable di fondo, esta NUEBE (9), cada un den nan estado particular di administracion y (in)cumplimento cu e reglanan legal pa tal fondo. E base legal pa e fondonan aki y e manera pa administra nan ta den Comptabiliteitsverordening (AB 1989 no. 72). E ley aki ta stipula (articulo 40) cu mester administra e fondonan presupuestario aki separadamente. Esaki obviamente pa evita cu por haci uso inapropia di e recursonan deposita den cada uno. Aki nos ta topa cu un di e obhecionnan mas importante di institucion di demasiado fondo specifico, pasobra esaki ta aumenta e trabao administrativo extra cu cada fondo cu ta crea. Ademas RvA ta constata cu denvarios caso no ta cumpli cu e requisitonan legal di administracion, por ehemplo encuanto presupuesto y cuenta anual di cada fondo. Esaki ta e caso mientras cada un tin e obligacionnan legal stipula den e ordenanza encuanto contabilidad menciona. Por bisa cu aki caba tin bastante trabao pa haci pa tur e fondonan aki ta ‘al dia’ cu nan obligacion financiero, tambe pasobra nan retraso cu dunamento di cuenta financiero ta un estorbo pa gobierno su cuenta anual, cu tambe ainda ta un cuento sin final. Tambe ta surgi e problema cu e existencia di tanto fondo specifico ta limita e fondonan general na cual gobierno tin acceso, por ehemplo ora surgi un situacion unda por tin un emergencia cu por significa mihor uso pa e recursonan ey. Mas fondo specifico, mas gobierno mes ta limita su espacio pa maniobra ora situacion ta requeri esey.

Pero e vista duna ta mas amplio ainda. RvA ta observa cu, ora contempla e organizacion gubernamental, tin dos desaroyo cu ta preocupante. Esey ta e institucion y composicion di e ministerionan, cu cada periodo di gobierno ta cambia. E otro preocupacion ta e “ola continuo di independizacion di instancia gubernamental,” segun RvA, cu ta siguielabora: “Cada desaroyo ta caracteriza hopi biaha pa toma di decision no bon fundamenta y poco transparente, y ta conduci na fragmentacion cu no ta beneficia e cohesion y union di tanto e forma di institui gobernacion como su maneho.”

Ta realmente ironico cu, mientras di un banda ta bisa cu ta haciendo un bon trabao den e cooperacion cu Hulanda pa ehecuta reforma adecua dentro di e aparato gubernamental, nos ta keda mira cu cada gabinete nobo ta keda aumenta na e fragmentacion cu RvA ta constata. Esaki den forma di cada vez mas entidad gubernamental ‘autonomo’ y uso excesivo di fondo presupuestario, loke ta conduci na gobernacion fragmenta y ta contradictorio na e deseo di cualkier gobierno pa mantene un vista claro riba desaroyo den gobernacion y comunidad. Ta recomendable pa gobierno tuma na cuenta e 6 puntonan cu RvA a trece dilanti cu ta sintetiza e deficiencianan constata, entre otro falta di obhetivo adecuadamente describi, falta di regla pa administracion y supervision den e leynan di institucion di e fondonan, y e fenomeno di presupuesto pa mas di un aña. Esey banda di e incumplimento cu regla pa presupuesto y cuenta anual, loke ta afecta tambe e derecho di parlamento pa aproba presupuesto (budgetrecht). Sin embargo, e aspecto mas ironico, pa no usa otro palabra, di henter e asunto aki ta cu e ‘organo mas halto’ di nos sistema gubernamental ta aparentemente ‘asina halto’ cu nunca a bin ripara esaki, mucho menos siquiera un keho o critica tocante e asalto aki riba nan derecho sagrado. Nan por cuminza haci nan trabao?