Awe dia 10 di november, mundo ta celebra Dia Mundial di Ciencia pa Sostenibilidad y Desaroyo. Riba e dia aki mundo ta ser recorda di e rol di ciencia den sociedad y e necesidad pa publico participa den e combersacionnan cu ta surgi den e tereno di ciencia. E dia aki—celebra anualmente—tambe ta subraya e importancia y relevancia di ciencia den nos bida diario.
Na augustus 2023, e Asamblea General di e Organisacion di Nacionnan Uni a nombra 2024-2033 como e Decada Internacional di Ciencia pa Desaroyo Sostenible, enfatisando e rol critico di ciencia pa aborda e retonan mas emergente na mundo. E iniciativa aki ta reconoce cu pa yega na e ambicionnan di e Agenda di 2030 y mas aya, esaki ta rekeri no solamente avance den conocemento y innovacion pero tambe fortalecemento den colaboracion entre ciencia, politica y comunidad.
Pa 2025, e celebracion awe ta provee un plataforma pa considera ki tipo di ciencia—y ki tipo di relacion entre ciencia y comunidad—lo ta necesario pa cumpli cu retonan den futuro. Ta cu esaki den mente cu e tema di e aña aki ta Confiansa, Transformacion y Mañan: E Ciencia cu Nos Mester pa 2050.
Aki na Aruba, ciencia tambe ta hunga un rol sumamente importante, specialmente den bista di cambio di clima y sobredesaroyo. Riba e isla tin varios organisacion y departamento gubernamental cu ta depende riba investigacionnan cientifico pa asina por brinda servicio na comunidad y/of preserva loke ta di nos.
Tuma, por ehempel, Aruba Conservation Foundation (ACF) y e trabao cu nan ta haci pa asina conserva y protege nos fauna y flora. Na april 2024, Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA) a anuncia cu lo transforma pa Aruba Conservation Foundation (ACF), den un cambio cu a bin despues cu e fundacion a experiencia un expansion di su rol y su responsabilidadnan banda di maneha Parke Nacional Arikok, tumando cargo tambe di maneha areanan protegi rond di Aruba. Actualmente, 17 area terestial y marino ta bao proteccion di ACF.
ACF ta conduci varios investigacion cientifico riba nos fauna y flora. Na 2023, ACF a introduci e proyecto ‘Turning the Tide’ den colaboracion cu Wageningen University & Research, ScubbleBubbles y Universidad di Aruba. E proyecto aki tabatin como enfoke e restauracion di e ecosistema di coral- y mangelnan na Aruba. Na 2025, e organisacion a lansa un documental tocante e proyecto, unda a mustra e investigacionnan cu a tuma luga y e importancia pa sigui studia y cuida nos mangelnan. Banda di esey, e organisacion tin varios otro proyecto, como por ehempel e reintroduccion di e Lora den nos naturalesa y recien e sondeo di Cascabel, cual a ser ehecuta den colaboracion cu The Toledo Zoo y Eckerd College di Merca. Investigacion y actualisacionnan di ACF ta disponible na e website: https://acf.aw/nature-conservation
Tambe cercamente envolvi den conservacion di bida marino di Aruba, ScubbleBubbles ta un organisacion cu tin como meta pa encurasha hobennan pa tuma parti den actividadnan di conservacion marino. Funda na 2016, ScubbleBubbles a ser estableci pa atrae hobennan na buceo, pero pronto a tuma iniciativa pa protege y restaura nos coral.
E organisacion a hunga un rol importante den e proyecto di ‘Turning the Tide’, unda a mustra nan proyecto di ‘coral nursery’. E proyecto ta enfoca riba e restauracion di e Staghorn Coral (Acropora cervicornis), un di e coralnan cu ta crece mas lihe den henter mundo general. E proceso ta encera usando tubo PVC, y hancrando esaki den lama cu pidanan chikito di e coral cu a sobrevivi un ambiente cu tabata hopi acido of cu hopi calor, loke ta nifica cu nan ta hopi resiliente y nan ta pone nan den e nursery pa laga nan crece. Ora e coralnan ta suficiente grandi, e buceadonan ta pone nan back na rif di coral. Aworaki nan tin dos ubica na Palm Island y cinco na Savaneta (na Serene by the Sea). Regularmente, e organisacion ta tene tayernan pa hoben den cual nan ta siña con pa corta e pega e coral na e tubonan pa asina e buceadornan por hiba nan den awa.
Den monitoreo y conservacion di ecosistema marino, e proyecto di Surfside Science tambe tabatin e meta pa contribui na accion por medio di conduci investigacionnan riba calidad di aire y awa riba e isla, como tambe monitoreo di cambionan riba nos costa y mapeo di fondo di lama rond Aruba. Surfside Science tabata un proyecto cu a cay bao di e Metabolic Foundation, un NGO cu varios proyecto cu ta conta riba envolvimento di comunidad pa contribui na e movemento ambiental pa logra sostenibilidad y conocemento tocante nos naturalesa. E proyecto di Surfside Science a dura 1 aña unda a test diferente metodo cu por ser usa pa automatisa coleccion di data na Aruba su costanan, ambos riba tera y den lama, cerca di e costa. Na 2023, e proyecto aki a ser nomina pa e premio ‘European Union Prize for Citizen Science’, cual ta un premio cu ta honra, presenta y sostene proyectonan den e area di investigacion cu ta trece cambio, expande conocemento y ta demostra procesonan innovativo cu ta actualisa practicanan existente mientras ta adresa avance social, cultural, ambiental, educacional y politico pa medio di empodera e sociedad civil den e desaroyo di futuro. Aunke Surfside Sciencia a finalisa na 2023, resultadonan di e proyecto ainda ta accesible riba nan website:https://science.brenchies.com/intro/
Banda di conservacion di nos naturalesa, Aruba tambe ta hogar di algun organisacion cu ta enfoca mas riba investigacionnan climatico.
Conseho Nacional pa Resiliencia Climatologico (NCRC) ta un di e organisacionnan cu tin como meta pa contribui na e fortalecemento sistematico di resiliencia climatico pa e bienestar generacional di sociedad y naturalesa. NCRC ta un e autoridad nacional riba clima na Aruba, y pues tin como mandato pa entre otro, pusha pa legislacion climatico y desaroya un marco nacional di resiliencia. Bon Dia Aruba ya a publica varios articulo tocante e trabao cu NCRC ta haci, cual ta inclui e Climate Impact Atlas Aruba. E Atlas aki a habri porta pa colecta y provee dato climatico importante no solamente na beneficio di stakeholders den diferente sector economico riba e isla, sino tambe pa localnan por ta educa y tin e oportunidad pa contribui na e movemento amplio pa aborda e impactonan di cambio di clima. E atlas climatico ta duna un bista riba cambionan den temperatura, biento, awasero y secura, ademas di monitoria kico a pasa durante e ultimo 50 aña y premira cambio den clima pa e proximo 50 pa 100 aña. Banda di e parti climatico, e atlas tambe ta ofrece un bista den con e factornan climatico por afecta Aruba y su comunidadnan. Tur esaki pa “fomenta un comprondemento general y bista mas profundo entre stakeholders riba e riesgo y impacto di cambio climatico pa asina desaroya un resiliencia climatico di un manera husto, inclusivo y ekitativo,” manera ta para riba website di Climate Impact Atlas.
Siman pasa, NCRC den colaboracion cu Stimson Center a publica e resultadonan di un estudio di un aña pa identifica y compronde e riesgonan di clima y con pa haci Aruba mas resiliente contra cambio di clima. Publicacionnan di NCRC ta disponible na e website: https://ncrc-aruba.org/publications



