E debate politico riba e Ley di Reino HOFA a yega un punto critico na Aruba. Segun profesor y experto den derecho publico Douwe Jan Elzinga, a indica den su conseho mas recien riba e tema, e formulacion actual di e ley ta den conflicto cu e Constitucion di Aruba, locual ta crea un obstaculo pa e ley por drenta na vigor.
El a remarca cu mas e discusion dura, tanto den gobernacion como den parlamento, mas ta bira cla cu e modelo pa introduci HOFA mester ser revisa den fundamento mes.
Prof. Elzinga a splica cu HOFA ta propone un sistema hopi estricto di supervision financiero pa Aruba. El a splica cu e ley ta fortifica e control di Reino Hulandes riba e maneho di finanzas publico Arubano, y ta duna un rol prominente na e Conseho di Minister di Reino, caminda Hulanda Europeo tin e voz dominante. Esaki, el a señala, por hiba na un control structural y duradero riba e politica fiscal di e isla.
E proposicion so di e ley a crea turbulencia den politica caminda miembronan di parlamento a expresa preocupacion cu Aruba ta drentando den un mecanismo cu ta limita su autonomia y cu por pone e decisionnan financiero local den man di e Conseho di Minister di Reino.
Profesor Elzinga a trece dilanti cu e figura di “consensus rijkswet” (Ley di Reino di Consenso) formalmente no ta existi den Statuut di Reino. No tin un procedura cla, defini, ni transparente pa acorda riba e tipo di ley aki. Esaki, el a indica, ta laga espacio pa desorganisacion, interpretacion inconsistente, y burocracia sin rumbo.
El a menciona cu na 2024, Raad van State mes a mustra cu tin urgencia pa pone orden den e sistema. E manera con e islanan den e parti Caribense di Reino ta forma parti di e proceso ta keda hopi turbio. Prof. Elzinga a cuestiona pakico un pais mester sede parti di su autonomia pa un ley cu no tin fundamento fuerte den e marco constitucional y kico ta garantisa cu e palabra “consensus” berdaderamente ta refleha un acuerdo igualitario.
El a indica cu un di e puntonan mas controversial den e propuesta di e Ley di Reino HOFA ta e exigencia cu e Conseho di Minister di Reino tin cu aproba e Landsverordening Houdbare Overheidsfinanciën di Aruba. Pero segun e profesor, esaki ta contra e Constitucion.
El a splica cu na Aruba, ningun entidad externo no por pone veto riba un landsverordening cu ta den e zona di autonomia interno. Incluso awor cu Parlamento a acepta HOFA cu un mayoria minimo, el a remarca cu e problema no ta disparce. El a subraya cu Aruba no por duna un poder cu e mes no tin y den derecho, e regla “nemo plus transferre potest quam per se ipse habet” (niun hende por transferi mas cu e mes tin) ta cla.
Prof. Elzinga ta indica cu pa cualkier desviacion di Constitucion, Aruba mester hinca man den un procedura di herziening cu ta rekeri un mayoria di dos tercera parti di Parlamento. Sin esaki, el a enfatisa, no tin base legal pa cambia e balansa di poder entre Aruba y Reino.
El a indica cu e comparacion cu e situacion di Corsou y Sint Maarten ta pone e situacion den mas perspectiva. El a splica cu e Rijkswet Financieel Toezicht (RFT) pa e dos paisnan aki no ta duna ningun periodo pa un landsverordening local, ni ta pone responsabilidad di aprobacion den man di Conseho di Minister di Reino. El a señala cu HOFA ta bay mas leu, pero di un manera cu ta contra e fundamentonan constitucional.
Un otro punto cu prof. Elzinga a indica ta mustra debilidad procesal ta cu e diseño di HOFA a bay pa consulta publico sin cu e Afdeling Advies di Raad van State a duna su analisis. Esaki ta pone Aruba den riesgo di drenta den un sistema cu tin fayo constitucional serio cu por hiba na complicacionnan hopi grandi mas dilanti.
El a remarca cu tur indicacion ta mustra cu e rol cu Conseho di Minister di Reino lo tin den HOFA ta hopi mas amplia cu solamente e aprobacion di un landsverordening. El a splica cu den practica, nan lo tin control riba decisionnan financiero, regla y politica di largo plaso. El a menciona e experiencia cu Corsou y Sint Maarten como ehempel caminda control cu ta ser presenta como temporal ya a bira un structura cu ta parce permanente.
Elzinga tambe ta pinta un panorama realistico. El a splica cu Hulanda ta e parti dominante den Conseho di Minister di Reino y historia ta mustra cu e Leynan di Consenso di Reino den area di husticia y finanzas no tabata producto di consensus real. Den hopi caso, tabata un imposicion.
El a remarca cu Aruba no por spera hopi apoyo di e otro paisnan Caribense ya cu nan mes no lo di acuerdo cu e idea di crea un excepcion pa Aruba cu nan mes no a ricibi.
Prof. Elzinga a enfatisa cu si Aruba sigui cu e Ley di Reino HOFA, lo drenta den un periodo largo di control financiero estrecho, cu limitacion di autonomia y intervencion constante den e politica fiscal local. El a remarca cu tur evidencia ta mustra cu e tipo di control aki nunca ta keda pa un tempo cortico, y e tendencia ta semper pa mas regulacion, mas restriccion y mas influencia Hulandes.
Segun Elzinga, e ruta mas prudente pa Aruba ta pidi un “time-out” den proceso di HOFA. El a subraya cu prome cu bay mas leu, Aruba mester clarifica con mester trata cu Leynan di Consenso di Reino, cu reglanan constitucional, y con por traha adaptacion formal den Constitucion pa evita conflicto legal.
El a enfatisa cu pa cambia e regla basico di autonomia, mester un procedura structural cla, y rasona. Sin esaki, Aruba ta drenta den un sistema cu lo tin consecuencia pa futuro generacionnan.
Por ultimo, prof. Elzinga a indica cu e situacion ta pidi liderazgo firme y claridad politico. El a splica cu un sistema di supervision financiero por ta util si e ta husto, proporciona y adapta na e realidad. Pero un mecanismo cu ta contra e norma constitucional local no por drenta na vigor sin daña e base legal di e pais.



