ORANJESTAD – E implementacion di maneho di keho cerca tur dunado di cuido di salud ta canando. Pero e no ta un proceso facil. Principalemente mirando cu no ta existi ainda un cultura di keho na Aruba, cu por yuda substancialmente pa mehora e calidad di servicio di salud riba nos isla.

Inspeccion di Salud Publico Aruba (Inspectie Volksgezondheid Aruba) tin e tarea di implementa henter un structura riba maneho di keho, cu lo facilita tambe nan trabou di inspeccion, pa asina tin un enfoke y bay riba e casonan mas serio. Nan tin e vision cu e pashent mes por canalisa corectamente nan keho pa nan wordo atendi debidamente, y finalmente e pashent mes por keda satisfecho.

Cheryl Rosa-Fingal, kende ta inspector di cuido di salud, a declara na Bon Dia Aruba cu for di september 2017, e departamento aki a duna instruccion na e dunado di cuido, con nan por opera cu e maneho di keho. Igualmente nan ta e instancia cu ta vigila e implementacion di e ley aki. E aña aki, for di 1 di januari ultimo, nan a cuminsa controla alrededor di 200 dunado di cuido di salud, pa wak con leu nan a implementa nan maneho di keho.

Tin dunado di cuido cu ya caba tabatin nan maneho di keho implementa. Te hasta 16 di nan spontaneamente a entrega nan maneho di keho cerca e departamento aki, pa nan por haya feedback. Pa dia 1 di augustus nan ta cuminsa cu e casnan di anciano, pa duna nan espacio pa implementa nan maneho di keho.

Rosa-Fingal a laga sa cu na februari, nan a bishita casi 50 dunado di cuido, entre nan e fisioterapista, parteranan, boticarionan, dokter di cas, nutricionista, dentistanan, etc. Pero nan ta 200 dunado di cuido cu ta inclui instancianan manera hospital, ImSan, SABA, etc.

Nan bishita ta sorpresa pa check kico nan tin implementa caba. Nan por wak cu mayoria di e dunado di cuido ta hopi leu caba, pero tin un grupo chikito ainda cu casi no a ni cuminsa. Den e caso aki, nan por ta hopi stretch. Pero nan ta consciente cu nan tin cu guia e dunado di cuido, ya cu practicamente esaki ta un area full nobo pa nan tambe.

Pa tal motibo, nan a traha un checklist cu actualmente ta na Hulandes, pero e siman aki e lo ta disponibel na Papiamento tambe. E checklist ta un instrumento cu lo facilita e dunado di cuido pa sa kico e implementacion di un maneho di keho ta encera.

Segun Rosa-Fingal e no ta algo dificil, y te hasta nan por copia for di otro. Simplemente nan por adapt’e y implement’e. Tambe nan a traha un cuestionario cu un lista di pregunta pa nan evalua nan mes.

Fraces Rugebregt, kende ta asesor di comunicacion di e departamento aki, a declara na e matutino aki cu diahuebs siman pasa, nan a manda e checklist y e cuestionario pa e dunado di cuido cu ainda no a entrega nan maneho di keho. Nan ta esunnan cu ainda Inspeccion di Salud Publico Aruba no a logra bishita tampoco.

El a splica cu e formulario cu e preguntanan ta bay yuda e dunado di cuido pa wak kico nan tin y kico nan ta falta ainda. Nan por yen’e digital y manda nan digitalmente bek cerca e departamento aki denter di un luna.

Kehonan mas comun

Locual nan ta wak hopi cerca comunidad ta cu e kehonan ta bin ya sea den corant, rednan social, etc. Pero e dunado di cuido, cu ta esun responsabel pa brinda bo un bon y satisfactorio servicio, tin biaha no sa di e keho mes, te ora cu e ta plama of divulga publicamente.

“Pa e dunado di cuido por mehora su servicionan, mester por haya feedback di e pashent,” Rosa-Fingal a declara na Bon Dia Aruba.

Si nan ta wak cierto maneranan ferfelo, por ehempel con pashent ta wordo trata, ya sea door di e dunado di cuido mes, entre nan e dokter di cas, of tambe door di nan assistent of secretaria, cu ta e sorto di keho mas frecuente. E persona cu ta maneha e seccion di keho pronto lo divulga e rapport di tur e kehonan cu a drenta aña pasa.

Den total tin 150 keho, caminda hopi di nan tin di haber cu e manera con un hende ta wordo trata. E ta haya cu no ta asina cu Aruba su calidad di cuido ta hopi abou. E mayoria di keho tin di haber riba e manera con un dunado di cuido a trata su pashent.

No tin cultura di keho

Esaki ta algo cu e departamento aki ta trahado riba dje. Na Aruba ainda dunamento di keho formal, nos no tin’e den nos cultura. Ya cu un accion tin un reaccion, y si un biaha bo a keha cerca un hende -of bo ta tende cu un hende a yega di keha- y su dunado di cuido a zundr’e, of bis’e: ‘si e no gusta e mag di bay AZV,’ por ta bo ta abstene di duna keho.

Locual esaki tin biaha ta finalisa cu e pashent ta cambia di dokter di cas. Esaki ta refleha cu e relacion aki, entre pashent y dunado di cuido, ta hopi fragil. Te hasta –segun Rosa-Figal–esaki ta un relacion asimetrico. Ya cu e dunado di cuido tin hopi mas conocemento di su area, mientras cu e pashent ta depende totalmente di e dunado di cuido.

Tin biaha esaki ta influencia cu e pashent no kier duna keho cerca e dunado di cuido, ya cu e of su famia ta depende di dje. Por ta nan ta kere cu e dunado di cuido ta bay tuma vengansa contra nan pa e keho. Pero di otro banda tambe, e dunado di cuido tin biaha tin su manera di pensa cu nan a haci tur nan best cu e pashent, y pa un cos cu nan no ta considera importante, un pashent ta bay keha contra dje.

E ta aclaria cu no ta asina cu como inspeccion di salud publico, nan balans ta inclina solamente na banda di e pashent. Sino tambe na banda di e dunado di cuidom pa mantene un berdadero balans entre ambos extremo. “Nos ta di tur dos banda. Of nos ta di niun banda,” el a bisa.

Nan t’ey pa wak pa e calidad di cuido. Nan ta inspecciona kico ta pasa den e veld pa duna informacion na e dunado di cuido, con nan mester traha cu un pashent. E ta un departamento riba su mes, cu ta resorta directamente cerca ministro di salubridad publico. El a wordo crea na 2017 cu e meta di eleva e servicio di salud publico, door di guia esun cu kier haci bon den e dunamento di cuido. Igualmente, nan tin e facultad legal di bin cu sancion pa esunnan cu no ta cumpli cu ley y no ta duna un bon calidad di cuido. Den caso extremo, nan por duna multa te hasta di 500 mil florin.

Nan a wordo ekipa legalmente pa medio di ley pa realisa nan trabou di inspeccion den e veld di dunado di cuido. E ley aki a bin hunto cu e ArubaBIG. Pa Rosa-Fingal, e dos ley aki ta forma un laso fuerte pa eleva e calidad di cuido.

E ley mes ta stipula cu tur dunado di cuido mester tin un maneho di keho. E keho mester wordo duna cerca e dunado di cuido mes. Tambe e pashent por hinca nan keho den e departamento aki. Pero ta mas factibel cu den futuro e keho mester wordo duna cerca e dunado di cuido mes.