Den e rapport preliminar di e delegacion di Fondo Monetario Internacional (IMF) despues di nan bishita bi-anual, cu ta keda publica semper inmediatamente despues di nan bishita, e institucion financiero internacional ta comparti tur e señalnan positivo di e recuperacion di Aruba despues di e pandemia. Esey ta encera confirmacion di e crecemento economico fuerte na 2022 – 2024, di 10,6%, 8,9% y 7,6% respectivamente. Aña 2025 lo trece un cifra positivo di 3,9% pero segun IMF mester tene cuenta cu den e añanan despues e crecemento anual ta mengua te na 1,3%. Esey naturalmente basa riba e actual desaroyo economico cu ta depende enteramente di sector turistico, si no tin actividad nobo ta surgi cu ta diversifica y amplia e actual base economico.

Y nan advertencia den e caso aki ta: cu e progreso modera aki ta posible, sin tene cuenta ainda cu cierto riesgo pa e situacion economico mundial, unda un guera mercantil entre principalmente Merca y China por conduci na aumento di prijs di mercancia y tambe di transporte internacional, cu ta bay afecta nos pais tambe.

Pero loke talvez por a keda posterga te den otro aña, a cuminza manifesta su mes awor caba. E advertencia na Aruba mes ta bin di gremio turistico Ahata, cu ta constata cu na september pasa, pa di dos luna sigui por mira un deterioro den grado di ocupacion den sector hotelero. E grado di 63% di september ta un reduccion di casi 10% compara cu september 2024, mientras augustus 2025 tabata na 9% mas abao cu e luna corespondiente aña pasa. Den ultimo 5 aña, luna di september di 2020 y 2021 so tabatin un grado di ocupacion mas abao, mientras 2022, 2023 y 2024 tabata mihor. E averahe pa e parti di 2025 cu a transcuri caba tabata na 77%, mientras e averahe anticipa pa 2025 completo ta 76%, dependiendo di con e ultimo lunanan di aña lo bay. Tradicionalmente e ocupacion ta subi bayendo fin di aña, pero awor posiblemente na un nivel mas abao cu e ultimo añanan. Loke nos ta observando aki ta e promer resultado di e slow-down den economia na Merca y na Canada, producto di e guera comercial actual cu gobierno di Trump a cuminza cu gran parti di mundo y cu awor a cuminza haya efecto principalmente na Merca mes, unda importador y consumidor ta esunnan cu mester contribui na caha di gobierno cu centenares di miyones. Esaki principalmente desde cu e medidanan di aumento di impuesto di importacion na Merca a bin na vigor desde 1 di augustus.

Sin embargo, e fluho turistico en total na Aruba no ta mustra e caida cu a bira visible den sector hotelero. Por a mira caba e tendencia di crecemento den e sector no regula, di ‘vacation rentals’ o ‘Airbnb’, cu si ta sigui mustra fuerte. E informe preliminar di IMF ta toca e tema aki tambe, recomendando loke ta obvio pa practicamente tur hende, esta e regulacion cu mester bin pa e sector aki. Esaki lo trece un limitacion den e sector aki di e ‘playernan’ di exterior, cu ta ganado placa cu recurso di Aruba, mientras cu e viviendanan ocupa ta necesario riba mercado local pa e ciudadano mes. Ademas regulacion y control ta trece mas placa den caha di gobierno, loke lo ta un bentaha atrobe, en vista di e reduccion den entrada di gobierno cu IMF tambe ta señala. Ademas e medidanan aki lo contribui na un ‘level playing field’ cu actualmente no ta existi pasobra actuacion lento gubernamental a laga e situacion bay for di man pa varios aña caba. Mirando e hecho cu actuacion fuerte lo mester inclui tambe cambio di ley, entre otro pa limita propiedad den man di hende den exterior, si cuminza actua inmediatamente ta previsible cu asina mes por dura algun aña pa mira efecto. Esey ta e consecuencia di actuacion vacilante durante varios aña.

Pero ainda nos no a yega na e problema structural mas grandi cu ta hunga un papel den e caida di grado di ocupacion di sector hotelero. Esey ta e saturacion cu ta tumando lugar dentro di e sector mes, pa cual e fenomeno ey den henter region di Caribe mester tabata un advertencia. Na 2020 y 2021 Bon Dia Aruba a publica e preocupacion cu Caribbean Tourism Organization (CTO) a expresa, unda a constata cu, a pesar cu tabatin un aumento continuo di e cantidad di turista ‘stay over’ den e region, e grado di ocupacion general tabata cayendo. Como extra advertencia a mustra riba e 27.000 cambernan den planificacion y/o construccion ainda, cu lo a bay empeora e situacion mas ainda. Aruba na e altura ey tabatin den planificacion un proporcion exagera di e 27.000 ey, cu miles di camber mientras Aruba su market share na cantidad di bishitante no tabata mas di 4-5% di e totalidad, loke por a hustifica un aumento di quizas 1.500 camber, y no di miles mas cu esey. Pero, e pasonan pa planifica y construi demasiado acomodacion hotelero a tuma lugar caba, poniendo tur advertencia local cu tabata mira e peligro aki bienendo pa nos, y terminando manera semper den e ‘blame game’ entre e forzanan politico di e mal trabao pa cual supuestamente e adversario politico so tabata responsable. Anto awor, nos lo mester simplemente siña biba cu e consecuencianan?

Si, y nos lo mester remedia e situacion tal manera e ta presenta awor. Quizas ta posible pa actua asina diligente, cu nos no mester conclui cu e promer hotel pa bay bancarota ta construi caba…