Den un entrevista cu Tisa LaSorte, directora di AHATA (Aruba Hotel and Tourism Association), señora LaSorte ta splica e situacion actual pa locual ta trata e ley introduci cinco aña pasa pa hotelnan all-inclusive na Aruba, con un expansion den capacidad di hotelnan por afecta e nos turismo y tambe con e aumento di casonan di COVID-19 recientemente por tin un efecto negativo pa e economia y turismo na nos isla.

Cinco aña pasa gobierno di Aruba a pone riba mesa un ley cu ta regula hotelnan all-inclusive na Aruba. E ley aki ta encera cu segun inventario di tur hotel, apartment rentals, condominiums y vacation rentals, tur esakinan hunto no por pasa un 40% di servicio all-inclusive.

Sra. LaSorte ta splica cu pa varios motibo AHATA no tabata di acuerdo cu e introduccion di e ley aki. “E motibo di mas grandi cu tabatin e ponencia, nan a bisa den e tempo nan ey, cu mester di un ley pasobra e turistanan cu ta bay den hotelnan all-inclusive no ta bay pafo di e hotel ey, anto loke AHATA semper a pidi pe ta pa tin prueba, pa haci un estudio pa proba esey pasobra den nos evaluacion cu nos tin, esey no ta berdad”.

“E di dos motibo ta cu all-inclusive ta un manera di cobra e ta. E ta mesun cos cu na un restaurant. Tin restaurant ta a la carte, dus cu menu y otro restaurant ta buffet, dus pa nos e ta mesun cos, e ta un manera di cobra e ta. Y tambe den e tempo nan ey nan a papia di cambia e licencia, dus e business license cu compania tabatin caba, anto nos ta bisa bo no por bay cambia un business license despues cu bo tine caba. Dus esey tabata e motibonan di mas grandi.”, el a bisa.

E ley aki a drenta na vigor na aña 2018, pero desde cu e la wordo introduci no a tende mucho mas tocante e ley. Sra. LaSorta ta splica cu nan no ta sigur ki tipo di control tin pa reenforsa e ley. AHATA nunca a tende si tin problema cu e ley, y tampoco no a ricibi un reportahe di parti di gobierno pa informa si e miembronan di AHATA ta manteniendo nan mes na loke e ley ta stipula.

“Un parti di e ley ta cu gobierno mester reporta unda nos ta para, y pa bisa bo berdad mi no a tende ainda di un problema cu por ta un hende a pidi pa algo cu por ta e no a haya; pero tampoco nunca nos no a ricibi un reportahe publico di gobierno unda cu ta bisa na cua posicion nos ta para, dus esey falta ainda. Y e otro parti di ley ta cu un hotel cu no ta all-inclusive, cu tin biaha ta bende pakete all inclusive, un maximo di 20% di nan cambernan mag di ta all inclusive. Atrobe, pa bisa bo berdad mi no sa con nan ta ehecutando esey pasobra manera mi a bisa, ta un manera di cobra e ta, dus mi no ta sigur con nan ta conta esey”, Sra. LaSorte ta splica.

AirBnB’s ta un metodo hopi popular actualmente pa busca estadia na cualkier pais. Na Aruba tambe nos por tuma nota di e fenomeno aki cu ta creciendo. Sra. LaSorte ta splica cu AirBnB’s, of vacation rentals manera nan ta yam’e, tambe ta inclui den e ley, pero falta di control pa locual ta licencia pa esakinan ta algo cu AHATA ta desea pa mehora. “Tin hopi di e AirBnBnan, e grandinan, ta miembro di AHATA y tin hopi hende responsabel den e sector ey, anto loke nan kier ta cu gobierno tin un bon control di tur, paso aworaki ta algun di nan so ta paga impuesto por ehempel, no ta tur”, e la bisa.

“E mesun ley di all inclusive cu nan a ehecuta na 2018 ta skirbi aden ki tipo di licencia nan tin, e ta papia di permiso all inclusive, pero e ta papia tambe di kico ta licencia di hotel y kico ta licencia di AirBnB, vacation rental. Anto e ora ey bo mester un permiso di alohamento (lodging permit), tambe di gobierno, anto esey ta pa ora bo ta di 10 cama of menos, si bo tin un luga cu mas di 10 hende por drumi pa short term rental, e ora bo ta bira un hotel, e ora bo mester di un permiso di hotel, pero tin hopi di nan cu no tin. E deseo di e sector mes y di AHATA ta cu tin miho control di licencianan y cu tin ley cu ta cubri nan pa nan por ta safe tambe, y cu nan ta paga e mesun impuestonan cu tur otro hende ”, el a agrega.

Construcción y expansion di cambernan nobo por ta un problema pa e sector turistico. Sra. LaSorte ta bisa cu no ta cu e ta un problema di ocupacion den sentido cu mas camber bin, mas e autoridad di turismo cu ta mercadea Aruba ta sinti e presion cu mester yena e cambernan. Un di e preocupacionnan cu AHATA tin, ta cu si tin mas camber ta bin, e balor por baha. Sra. LaSorte ta splica: “Pa hopi nos ta papiando cu nos kier quality over quantity, pero mas camber bo pone mas bo ta bay pa e volumen, anto esey ta nos preocupacion. Dus cu mas camber tin, e balor ta baha y tambe cu bo no ta target mesun hopi ken ta bay bin”.

Pero e preocupacion di mas grandi, di parti di AHATA, ta e dificultad pa haya empleado, y esaki na su lugar ta afecta e calidad di servicio cu ta wordo ofreci na turistanan. “Na Aruba tin masha dificultad, den e sector di horeca, pa haya empleado. Tabata problema prome cu pandemia, despues cu pandemia a bira pio, awo tin mas dificultad pa haya hende cu kier traha den horeca, cu kier traha anochi, cu kier traha den weekend, dus mas camber bin mas dificultad e ta pa haya hende pa traha.”, Sra. LaSorte ta splica.

Pa AHATA e ta un misterio pakico hende no kier aplica pa traha den horeca, pero tin algun idea di kico por ta e causa pa e falta di traha den e sector. “Mundialmente despues di pandemia tin e problema cu hende, specialmente den horeca cu a dicidi cu no kier haci trabao mas, pero na Aruba semper nos tabatin e dificultad.”, el a bisa. “E feedback cu nos ta haya ora nos ta purba entrevista hende ta cu nan no kier traha den weekend y anochi, dus cu nan kier ta na cas cu nan famia. Y loke ta pasa ta cu si nos no por haya suficiente hende, nos no por duna e servicio na e nivel cu nos mester, anto esey ta bira e problema”.

Sra. LaSorte ta señala tambe cu den opinion di AHATA, no lo tin mas expansion di hotelnan turistico, sobretodo den e sector di Eagle Beach cu Palm Beach. Pa permisonan di construccion den e areanan aki, AHATA ta puntra nan mes cuanto permiso vigente tin y cuanto mas lo bay bin. LaSorte ta enfatisa cu e posicion oficial di AHATA ta cu na Palm Beach cu Eagle Beach no mester mas hotel. Por bin hotelnan chikito na San Nicolas, Savaneta, Oranjestad, esey nan tin comprension pe y esey ta diversifica e producto tambe.

E aumento di casonan di COVID-19 na e isla ta pone un reto pa e turismo y e economia, y e miedo grandi cu AHATA tin ta cu Aruba lo wordo poni ariba un nivel di alerta halto na otro paisnan, cu na su luga lo afecta turismo bastante.

“Loke por pasa ta cu nos nivel di alerta na otro pais por subi atrobe, dus e no ta cu nos ta haci algo, pero ta paso cu nos tin hopi caso asina, cu Merca, Hulanda, Europa ta bisa no biaha pa Aruba, anto e ora hende ta cuminsa cancela, y algun a cuminsa cancela caba pa motibo di tanto caso. Dus bo ta lo bay haya mas cancelacion y en berdad e turismo ta bay baha back”, el a bisa.

Sra. LaSorte ta enfatisa tambe cu e unico solucion cu nan ta mira pa e casonan no sigui aumenta, pa no tin peliger mas na hospital y pa e problema no sigui, ta vacunacion. “Si bo yega na un grado di vacunacion den e poblacion cu e peso ta menos riba hospital, e ora bo tin mas libertad pa un gobierno pone menos medida”, el a bisa. “Nos ta mira e prioridad ta vacunacion y nos pregunta ta, kico nos tur por haci pa promove vacunacion pa mas hende vacuna. Nos tur mester compronde cu e vacuna ta pa proteha nan mes y ta pa proteha henter e comunidad”.