editorial 2_15_1.jpg

Recientemente lider di partido PDR Andin Bikker a haci un proposicion pa cambia e areglo di pension AOV, pa facilita hende bay cu pension prome cu nan cumpli edad di pension cu lo bay ta 65 aña. E argumento ta basicamente cu no ta tur hende ta mescos y por ehemplo pa esunnan cu ta traha den profesion cu ta exigi hopi fisicamente, por ta un consideracion pa bay cu pension mas tempran. Pa haci esaki posibel nan lo haya un pension cu no ta 100% pero un porcentahe mas abao. Segun  e pensamento di e parlamentario e reduccion aki lo ta solamente pa e tempo te cu nan yega na 65 aña.

E idea ta zona simpatico, sigur pa e votado, pero manera semper den e tipo di asunto aki, lo mester analisa esaki di tur banda. Prome e pregunta; unda nos ta para awe? Na fin di 2013 a cay e decision cu edad di pension ta bay pa 65 aña, pero den stap di seis luna pa cada aña desde 2015. Cada comienso di aña nos tin un grupo cu lo a haya su AOV entrante januari, pero nan ta cuminsa cobra esey seis luna despues. Esunnan cu ta cumpli e edad di pension den e di dos parti di aña mester warda te mita di e siguiente aña pa nan cuminsa cobra. Na e momento aki anto e edad di haya AOV ta 61 aña. E proceso aki di aumento cada aña cu seis luna lo termina na aña 2024, na momento cu bo mester a cumpli 65 aña pa bo por cuminsa haya AOV. E situacion actual ta  haci cu nos mester puntra nos mes si nos kier bolbe na 60 aña, cu awor ta parce un ‘gepasseerd station’ caba.

Loke si ta parce un opcion ta pa ofrece un ‘flexpensioen’ desde 62 aña, pa un persona cu ta opta pa bay mas tempran, pero ta haya un reduccion di su pension. Pero e ora mester tuma na cuenta cu e perdida di e fondo ta na dos banda: ta paga un pension mas tempran, y di otro banda no ta haya prima di AOV mas pa e persona aki. Sin e debido calculacionnan actual no ta posibel pa sigui elabora riba esaki. Loke nos ta observa si ta cu e gastonan den un solo aña di un areglo asina ta riba 15 mil florin pa aña pa un soltero, mientras cu loke ta gana cu reduccion di e pension mes ta un fraccion di e suma ey.

Pero tin un aspecto mas pa tene na bista: un gran parti di esunnan cu ta yega na cobra AOV no tin un AOV completo. Esey ta pasobra durante cierto cantidad di aña nan no tabata residencia na Aruba. Pa esunnan cu tabata na Hulanda, o un di e otro islanan Hulandes den Caribe, nan tin e suerte di haya parti di nan pension di e otro teritorio ey. Pero e realidad ta cu nos ta sinta cu un parti grandi di poblacion cu a pasa nan añanan afo na paisnan cu no tin un sistema parecido di pension. Por lo tanto nan mester purba biba cu e (parti di) AOV cu nan ta haya.

Tin un otro aspecto di un areglo flexibel cu nos no  trata ainda. Algun aña atras a introduci un ‘flexregeling’ pensando cu esunnan cu ta desea di keda traha mas largo por aumenta nan pension cu nan ta haya despues, contribuyendo algun aña mas via trabao y prima. Masha tiki hende a haci uzo di e areglo aki, mayoria ta tuma nan AOV y den cierto caso, no tur, ta sigui traha. Apesar di esaki, ta bale la pena mantene e areglo aki, si acaso ta introduci un areglo flexibel, anto e mester ta na tur dos banda.

Un di e argumentonan cu nos ta tende ta cu si gobierno por permiti su mes pa hinca man den caha pa saca 60 miyon na debe cu e no kier paga, lo mester tin placa pa otro cos bunita cu cierto momento kier haci cu e fondo, manera permiti cierto hendenan bay cu pension mas tempran. Mester bisa cu den tempo di campaña semper e ideanan aki ta zona tremendo, pero ta di spera cu nos no ta subi e caminda di laga decisionnan grandi y strategico depende di campaña. No ta pasobra gobierno ta actua malo, nos ta bay añadi un siguiente problema na e asunto.

En todo caso ta parce nos necesario pa hiba un discusion fundamental prome y contesta e pregunta aki: nos ta dispuesto pa paga pa gruponan vulnerabel cu tin problema pa yega na 65 aña trahando? Kico lo ta e condicionnan pa acepta esaki? Pasobra persona cu no por yuda, ta un cos, pero kico haci cu esunnan cu pa via di nan estilo di bida no ta logra keda traha te 65 aña? E asunto aki tin hopi mas complicacion cu a primera bista ta parce. Cu esey nos no ta bisa cu mester descarta e idea di antemano, pero mester laga haci  e estudionan necesario si.