E Areglo Mutuo cu a bira realidad e siman aki no a bin su so. Como acompañante a bin un Reglamento, pa cada pais autonomo den Caribe un version unico. E reglamento ta mustra un proceso di consulta y trabao conhunto segun periodonan estricto pa termina trabao, banda di regla pa aprobacion y publicacion, igualmente mara na termino cu no ta laga espacio pa wega, di ningun banda. Tambe regla estricto pa financiamento y comunicacion, e ultimo aki principalmente pa loke ta mantene secreto unda mester, y di otro banda publicacion obligatorio unavez a aproba plan y reportahe. Ta remarcable por ehemplo cu e reglamento ta menciona na varios momento cu ta solamente e texto na Hulandes firma (pa e mandatarionan) ta valido. Y tin un periodo di un siman poni pa produci un traduccion na Papiamento.

Cu esaki por mira cu a delibera expresamente tocante e aspecto di por traha cu confianza y di otro banda no ta keda sin cumpli cu e obligacion di transparencia, un palabra bon conoci na Aruba, cu lamentablemente den practica hopi biaha no ta haya e cumplimento debido di banda di nos gobernantenan. Tin un claro diferencia di cultura eynan entre Hulanda y Aruba, algo cu en todo caso den e colaboracion aki no mester ta e caso anto. E forma con a hinca e cooperacion den otro ta carga un seyo pisa di Hulanda, aunke nos ta sigur cu nos mandatarionan lo core bisa cu nan ta completamente di acuerdo, si no lo nan no a yega na firma esaki. Esey ta berdad, pero firma no ta implica cumpli ainda… Y nos tin e fuerte impresion cu di banda Hulandes nan tabata kier algo back pa nan por laga e ley di COHO cay, y esy ta loke nos ta mira, segun nos opinion, den e formato di e areglo y su reglamento, di cual e ultimo ta dicta un manera estricto pa keda cla cu trabao. Esey pasobra, banda di elogio cu a logra bastante den e mas di dos aña di colaboracion preparando pa COHO, tabatin bastante critica tambe di banda Hulandes riba e tardanza riba varios aspecto di e programa di reforma.

Esey tabata e tono tambe di e secretario di estado Hulandes, ken den su carta na Tweede Kamer a expresa cu di un banda a logra cierto bon resultado na e islanan, unda por cierto den e caso di Aruba el a menciona cu tin aprecio pa “e manera con Aruba a entama e discusion cu sindicato y gremio empresarial tocante modernisacion di mercado laboral.” Nos ta keda mantene nos esceptisismo hustamente riba e topico aki, y algun otro, pero tempo lo bisa kico lo sali na asunto positivo di e consulta ey. Di otro banda, e secretario di estado no por a keda sin menciona cu hopi reforma ta apenas cuminzando, cu tarea grandi y compleho nan dilanti. E ta menciona tres termino clave pa logra exito: “eigenaarschap, gelijkwaardigheid en gemeenschappelijkheid”. Den su splicacion di e termino ‘eigenaarschap’, unda nos ta mas custumbra cu e termino Ingles ‘ownership’, e ta nota corectamente cu sin ‘eigenaarschap’ di e gobiernonan di e islanan no ta bay logra un cooperacion exitoso. “Eigenaarschap segun mi no ta trata solamente di tin autonomia, pero tambe tocante berdaderamente asumi bo responsabilidad como gobierno pa futuro di e pais y su habitantenan. Tambe ora esey ta obliga bo pa haci escogencia dificil. Si mi wak atras riba e ehecucion di e Landspakketnan den ultimo dos aña, anto mi ta mira cu tin ora lamentablemente ta keda bira rond di tal decision dificil pa tuma o ta move esaki pa futuro.” Pa loke ta e principio di ‘gemeenschappelijkheid’ (commonality) e secretario di estado ta mira den cierto caso cu no tur informacion relevante tocante e reformanan ta ser comparti cu comunidad. Aki e secretario ta pone dede riba un di e yaganan cu aki mes tambe ta haya critica constante. Sin embargo, cu e observacion cu esey no ta algo specifico di e actual gobierno, pero ta parce nos un problema cronico den nos sistema politico.

Nos tin e impresion cu di banda Hulandes, cu e areglo y su reglamento estricto aki ta haci un intento pa coregi e deficiencianan aki, banda di algun mas. Den e colaboracion te awor Hulanda a bin realiza tambe cu tin hopi deficiencia riba tereno tecnico y profesional na e islanan. E tardanza hopi iritante no semper ta fruto di e afan pa tranca trabao, aunke cu esey por ta e impresion, e ta bin tambe di e falta di e cuadronan experimenta cu Hulanda si tin de sobra. Banda di esey ta keda semper e problema cu e secretario di estado a señala: e desgana di actua den e casonan unda mester tuma decision den asunto fastioso. Nos por a observa esaki por ehemplo den e sucesonan riba tereno di reforma fiscal, unda e insistencia di banda di Aruba di no kier un BTW a conduci cu te awe no a tuma lugar ningun cambio sustancial den e sistema fiscal, y cu e perspectiva cu esey no ta bay sucede mas tampoco. E noticia bon pa gobierno ta cu economia a recupera hopi bon, loke ta haci cu hasta cu e sistema fiscal deficiente, a traves di aumento di e peso fiscal ta logra aumenta ingreso di gobierno, a costo di principalmente esnan cu e cartera mas plat. Esey nos no a mira atendi ainda den e plannan di reforma.