Aruba ta den un crisis, di salud y tambe economico, cu diferente fecha pa reparacion. Si nos logra resolve esun di salud, ainda nos no tin ningun certeza pa ki tempo Aruba por ta di regreso unda nos tabata na februari di e aña aki. Den e debatenan te awor nos tin e tendencia di analisa solamente con ta sali di e crisis aki, y trahando proyeccion mas o menos faborable pa aki seis luna, un aña,talvez un poco mas.

Sin embargo, den termino di planificacion esey ta nada mas cu ‘corto plazo’. Si nos no ta kere cu ta un cuestion di simplemente ‘pick up’ nos bida unda nos a lag’e seis luna pasa, anto nos ta obliga di analisa e asuntonan aki un poco mas detaya y pa un periodo mas largo. Asina facilmente nos ta bin riba e tereno di planificacion mas a largo plazo, loke ta hopi util pero den ultimo decadanan tabata parce un pesadilla pa nos gobiernonan, cu preferiblemente nan no ni kier corda. No cu nos ta carece di proyeccion den esaki, pero e conexion cu e realidad di actua segun un planificacion asina ta completamente perdi.

Esey no mester stroba nos di si contempla e asuntonan aki, pasobra no ta na gobierno so pa haci algo riba e tereno aki, cu nos sinta bon mucha te dia nos haya algo tira den nos scochi, si acaso ta conveni e gobierno di turno pa comparti esey cu nos. Den e edicion aki por tuma nota di un entrevista extenso cu dr. Arjen Alberts, cu a doctora recientemente riba un tesis cu a tuma desaroyo di ultimo decadanan di St Maarten y Aruba como obheto di estudio. Hopi di loke e ta trece dilanti no ta desconoci pa hopi di nos cu a sigui nos desaroyo socio-economico den e periodo menciona. Esey no ta haci menos urgente pa cuminza pensa den ki direccion Aruba lo bay den proximo tempo. Nos a tende di varios banda, cu Aruba su modelo di turismo ta uno caduca y cu lo mester move den otro direccion. Esey ta berdad pero bisando esey nos a apenas cumpli cu e parti facil di e asunto. Ban purba pone algun asunto den perspectiva pa mihor comprension.

Nos ta señala cu e desaroyo ilimita di hotelnan grandi, cu a duna e base pa empleo di miles, a crea e base tambe pa un empleo adicional grandi den resto di economia, di diesmiles di cupo di trabao. Awor, no cu necesariamente esey lo ta e realidad, pero nos mester tene cuenta cu mira henter e sector hotelero bin back riba pia y percura pa a mediano plazo nos por sigui nos bida manera e tabata, no ta e unico scenario posible. Nos por mira Aruba sigui den e rumbo cu nos tabata bay caba, y sigui crece tambe cu un solido 3 o 4% di GDP pa aña si eselo tabata posible, creando mas empleo (barata), cu consecuencia cu aki poco aña nos ta mira un poblacion di 130.000 o 140.000. Tin hende cu ta kere cu esey ta bon pasobra nos lo tin mas hende pa yuda paga nos infrastructura social, cu ta bay sufri mas severamente di e poblacion riba edad di pension cu ta creciendo anualmente. Naturalmente esey ta un vision ‘cortoplacista’ manera nos bisiñanan Latino lo yam’e. Cada asegurado di AZV cu ta paga un par di cien florin pa aña na prima ta costa mas o menos 10 biaha e suma ey na gasto medico promedio. Esey no ta yuda nos bay dilanti.

Pero nos tin otro perspectiva pa contempla, y esey ta cu ta surgi un situacion den cual sector turistico no ta yega mas na e nivel ‘pre-Covid’. Esey lo no costa solamente hopi empleo den sector hotelero directamente, pero igualmente den e sector grandi di servicio cu a beneficia den ultimo decadanan di e presencia di turismo. Kico nos kier bisa cu esey? Cu nos economia ta ‘scale back’ hopi mas cu e perdida directo den turismo, y esaki tin su consecuencianan pa tur cos. Pa nos base di divisa, pa tamaño di gobernacion, pa tamaño di poblacion. Kico esaki ta implica? Nos ta den un region cu historicamente ta conoci pa migracion laboral fuerte. Tempo cu nos tabatin e empleo, hende tabata bin aki. Si nos no tin esey mas, nan ta bay na otro lugar unda tin mihor perspectiva.

Awor, tin di nos como ‘bon Arubiano’ lo bisa “net bon, tur e stranheronan ey ta bay”. Lamentablemente, esey no ta e realidad. Loke nos ta mira cu den ultimo decada aki tabatin un salida di hende naci aki mas grandi di loke eventualmente tabata bolbe. Nos poblacion tabata crece gracias na e inmigracion di hende di otro nacionalidad. Kico nos kier bisa cu esey? Cu un situacion sin mehoracion economico lo mira un salida mas fuerte ainda di hende naci aki, sin inmigracion tampoco. Consecuencia: un base mas smal, di 80.000, pa carga e compromisonan cu nos tin, den sentido financiero pero tambe pa carga un infrastructura social cu nos a crea. Y den esey, fiamento di placa lo ta un opcion ‘long gone’. Nos por sigui soña di un Aruba cu ta crece so, pero nos mester siña contempla situacion menos faborable tambe. Esey yama planificacion.