Aña di Papiamento por yuda pa reflexiona

E aña nos ta dedica extra atencion na nos idioma. Esey ta un bon iniciativa y ta di spera cu nos por haci bon uzo di esaki pa duna e idioma materno di mayoria di nos e luga cu e merece. Y den esey aplicacion di e idioma aki den enseñansa ta un factor di importancia. No cu nos ta habri atrobe e debate di semper kico exactamente mester haci cu esaki, y kico no. Loke ta importante si ta pa nos realisa cu na momento di duna Papiamento e posicion den enseñansa ey, esey no ta asunto di haci declaracion so. E mester ta mas cu tur cos e compromiso pa produci loke lo ta necesario pa en berdad tin tur cos cu ta necesario pa nos idioma por funciona. Esey ta costa hopi hende hopi ora di trabao pa produci, pero ban ta optimista.

Na luga di esey, nos ta enfoca un rato riba e uzo diario di e idioma, entre otro den prensa y publicidad. Nos tin varios publicacion diario na Papiamento, entre nan algun corant cu ta sali na papel, y varios medio digital, tur haciendo uzo di Papiamento. Di mes e emisoranan radial y di television ta haci igual uzo di esaki. Pero, un di e cosnan cu nos por ripara ta cu ainda tin bastante variacion den e forma di skirbi, a pesar cu nos tin desde basta tempo caba un lista di palabra aproba, cu lo mester sirbi como guia. Aparentemente no tur hende ta uza esaki, y lo ta interesante pa averigua kico por ta e motibo pakico no ta adapta na e forma uniforme aki, ainda.

Un di e factornan importante lo ta, manera semper, e poder di custumber. Sigur e personanan na un edad mas avansa a custumbra durante decada pa skirbi segun nan mes ta haya ta bon, y no ta laga esaki cay asina facil tampoco. Pero, por pensa cu despues di cierto tempo, cu e cambio di generacion, ta bin mas uniformidad, pasobra e hobennan na scol lo ta siña e manera uniforme di skirbi. Esey anto ta djis un cuestion di pasenshi, nos por pensa. Pero tin algo mas, cu tin ora ta hasta molestia esunnan cu ta hopi desaroya den nan dominio di Papiamento, y cu ta ripara cierto deficiencia den e lista di palabra aki. Ehemplo: segun e lista, cu ta basa riba e acuerdo, palabracion o loke sea di esunnan cu a prepara esaki, cu hopi palabra cu, igual cu na Spaño/Portugues, ta termina cu un ‘r’, no ta permiti skirbi esaki mas.

Esaki ta trece problema: un traductor profesional ta traduciendo un texto cu ta un convenio di un compania di seguro cu un cliente. Segun e lista ta existi solamente e palabra ‘asegurado’ cu den e contexto aki mester ta e cliente. No mester haya straño cu e traductor, coriendo riesgo di aparece den corte pa scucha su merecido castigo, ta uza e palabra ‘asegurador’ pa indica e compania, y haci un distincion cu mester t’ey, pasobra den acuerdo cu ta pone riba papel, y principalmente den asuntonan legal, no tin espacio pa laga duda. Tin mas di e ehemplonan aki, manera acusado – acusador. Ta straño si cu e palabra ‘dolor’ si ta aparece den e lista bunita asina cu su ‘r’ mereci, pasobra nos no kier confusion cu cierto otro palabra, toch…?

E pregunta ta, ta con nos a end up den e situacion aki, unda aparentemente sin cu a puntra hende si ta esaki ta loke nan ta desea, a introduci e elemento/principio, cu ta skirbi e palabranan manera ta pronuncia nan. P’esey e famoso ‘r’ mester a disparce. Pero, esey no tabata e base di e ortografia di como 80 km mas pariba di costa di Aruba? Ta cu cual decreto a introduci e principio aki den nos Papiamento?

Tin mas di e cosnan straño aki. Desde introduccion di e lista bo no por skirbi ‘uso’ of ‘usa’ mas, pasobra ‘nan’ a dicidi cu mester skirbi’e manera e ta zona… Atrobe, esey no ta e principio manteni banda di unda solo ta sali? Un hende por splica di unda e afan a bin pa impone ‘uza’ y ‘uzo’ mientras cu e otro palabranan deriva di ‘uso’ (usuario, usual, usualmente) ta keda cu nan ‘s’. Pregunta: si ta asina importante avansa cu nos proyecto multilingual, algo cu di curason nos ta apoya, pakico ta asina importante pa skirbi un palabra di otro manera, si den e otro idiomanan tur ta cu ‘s’? Y tur e idiomanan ey conoce e fenomeno cu den cierto caso bo ta skirbi un ‘s’, pero ta pronuncia un ‘z’, sin ningun problema.

Por ta cu e principio aki a haya entrada silenciosamente den nos idioma, hustamente pasobra na e isla ruman nan ta aplica esaki? Esaki ta un ‘move’ den direccion di uniforma e ortografianan? Nos no sa, pero si ta gana nos tin pa yega algun dia na e uniformidad ey, tin un manera hopi mas facil. Esey ta invita e islanan ruman pa bolbe na nan raiznan, e tempo cu nan ortografia tabata identico na esun di nos. Anto nos a keda cla di biaha.