Den e edicion aki di nos column semanal tocante nos idioma, algo tocante e impacto permanente pero poco conoci di idioma Portugues den nos Papiamento. Aunke nos a yega di trata e tema aki caba, e biaha aki ta tocante caracteristicanan unico den pronunciacion di Papiamento, cu no lo capta nos atencion asina facil, aunke ta dificil pronuncia un frase sin inclui algo di e herencia aki. E raiznan Portugues den nos forma di papia, ta aparece por ehemplo den e forma con nos ta pronuncia un ‘n’ na fin di un palabra. Tuma por ehemplo e palabra ‘pan’.
Nos ta skirbie mescos cu na Spaño, pero nos no ta pronuncia un simple ‘n’ manera na e idioma ey, sino mas bien algo cu ta parecido na e ‘ng’ di Ingles o Hulandes, den p.e. ‘lang’. Pero esaki ta bin di un di e dos idiomanan aki? Muy probablemente no. Nos ta kere cu e ta origina mas den e ‘ão’ o ‘em’ (y ‘am’) di Portugues na fin di un palabra, manera den e caso di ‘pão’ (pan). Pero nos no ta referi solamente na e palabra aki, sino na un cantidad mas cu ta pertenece na e vocabulario basico cu tabata existi tanto siglo pasa, tempo cu Papiamento y e otro idiomanan crioyo cu base den Portugues a nace. Nos por observa cu den e Criol di Guine Bissau, y si nos no ta hera den esun di Cabo Verde tambe, e ‘pão’ Portugues aki a bira ‘pon’, pronuncia mescos nos ‘pan’. Y asina tambe hopi otro palabra cu ta termina cu un ‘n’ den e idioma ey tambe ta pronuncia di mesun manera, p.e. ‘bon’. E palabranan ey tur ta bin di Portugues, di palabra cu ta termina cu un ‘m’ o un ‘ão’. Ehemplo? E saludo ‘bondia’ na Criol ta skirbi y pronuncia mescos esun di nos. Sin duda algun nan ‘bondia’ ta origina den Portugues: ‘bom dia’, unda e pronunciacion di e ‘m’ ( cu ta parce un ‘nj’ o ‘ny’) a bira un ‘n’ pero pronuncia manera nos tambe ta hacie. Mas ehemplo: ‘curazon’ den Criol di Guine ta: ‘korson’ cu e ‘n’ pronuncia manera nos ta hacie. En general e palabranan cu na Spaño ta termina cu ‘ción’ y e equivalente na Portugues cu ‘ão’ o cu ‘‘ção’, den Criol ta termina cu ‘son’ y cu e ‘n’ semper pronuncia manera nos tin esey.
Loke nos por conclui ta cu den e Criol di Guine, cu muy probablemente tabata existi caba antes di e ‘descubrimento’ di nos continente, y por lo tanto antes cu Papiamento a nace, tabata e origen di e forma aki di transforma e palabranan hereda di Portugues. Nos ta supone, pero no proba, cu nos ‘n’ tipico di nos Papiamento a biaha y pasa pa e banda aki di Atlantico desde inicio.
Pam o pan?
Pa continua nos exploracion di e palabra ‘pan’, awor un detaye cu probablemente persona di edad avanza por reconoce. Na mitar di siglo pasa, den añanan 50 y parti di 60, tabata existi e custumber den texto religioso, den publicacion manera e semanario ‘La Cruz’ di Iglesia Catolico na Corsou, pa skirbi ‘pam’ y no ‘pan’ manera tabata e custumber pa basta tempo caba. Por ehemplo, tabatin texto di oracion unda tabata aparece e ‘pam di cada dia’, pero cu despues a desaparece. Lo curioso ta cu den e obra di dr. Rodolfo Lenz tocante Papiamento, publica como 100 aña pasa, Lenz ta skirbi ‘pan’ y no ta haci ningun referencia na e ‘pam’ cu casi mitar siglo despues ainda tabata den uso, pero specifico. Ta dificil pa awor detecta di unda e ‘pam’ ey tabata bin. Un splicacion por ta cu den e forma di skirbi dentro di Iglesia Catolico ainda tabatin razgo di pasado unda posiblemente tabatin mas palabra skirbi segun e influencia di Portugues den e Papiamento ainda.
Pa finaliza, por bisa cu awendia den nos Papiamento tur palabra cu ta termina cu un ‘n’ ta pronuncia mescos, cu e ‘ng’ tipico di nos, cu nos ta comparti cu otronan cu a pasa den mesun experiencia varios siglo pasa.