E biaha aki den nos articulo semanal un fenomeno particular den nos idioma, cu nos ta usa tur dia pero talvez no ta realiza nos mes di unda e ta bin. Ta trata di e palabra ‘dje’, un palabra un poco peculiar cu ta significa… kico? Su origen no ta un misterio, e ta bin di e custumber di nos pa abrevia palabra, pega nan na otro, etc. Den pasado bastante remoto caba, nos hendenan lo mester tabatin problema cu e palabra nan ‘di’ y ‘e’ cu ta sigui otro. ‘Di mi’ o ‘di bo’, ‘di nos’ y ‘di boso’ no ta problema, pero den e caso di ‘di e’ tabata mustra un poco incomodo pa pronuncia. Ora puntra por ehemplo: “Di ken e cas ey ta?”, e contesta lo mester tabata: “Di e”. E dos palabranan aparentemente a bay den un matrimonio eterno convirtiendo den ‘dje’ pero pa indica e ‘di’ necesario a haci cu a pone un di dos ‘di’ dilanti: ‘di dje’. Igualmente nos conoce tambe e ‘den dje’ cu, si ta trata di corectitud gramatical, lo mester tabata ‘den e’, cu sin embargo a bira ‘den di e’ o ‘den dje’. Pero enfin, nos ta ripara cu den desaroyo di idioma no semper regla di gramatica ta defini tur cos; es mas, e reglanan a bin hopi despues…

Ademas, si nos tira un vista cerca otro idioma di cual nos ta ‘fia’ hopi,, nos ta ripara cu nan tambe conoce e tipo di fenomeno aki. Asina Spaño tambe conoce palabra cu ta e unificacion di dos palabra cu ta sigui otro den un secuencia fiho y den un asunto parecido na loke nos ta tratando awor: e palabra ‘del’ ta bin di e unificacion di ‘de’ y ‘el’. Solamente cu aki tin algo mas ta hunga un papel: e palabra ‘el’ no ta referi solamente na e (tercer) persona, sino den e caso aki na e articulo (lidwoord) masculino. Por ehemplo: “A causa del incidente no hubo clases”. Pero den caso di papia di algo cu ta di un persona ta bisa: “de el” y no ta usa e palabra unifica den e sentido aki. Asina cada idioma tin su peculiaridadnan.

Den e lista cortico di palabra cu ta comparti e ‘dj’ na inicio di e palabra nos tin tambe e ‘djis’ cu segun nos tin un origen compeletamente diferente. Probablemente e ta bin di e palabra ‘just’ na Ingles. ‘Djis pensa’ no ta hopi leu di ‘just think’; tambe ‘djis bay‘ y just go’. No ta mira ningun relacion cu algo otro den e otro idiomanan di cual nos ta fia continuamente, Spaño y Hulandes, cu por splica un posible origen. E pregunta ta naturalmente ta ki tempo e palabra aki a drenta den nos vocabulario diario. Si e origen ta Ingles, anto e lo ta relaciona cu e tempo cu e idioma ey a cuminza penetra aki a traves di e relacionnan comercial/industrial di mas di un siglo pasa.

Banda di e palabranan cu nos ta pronuncia y skirbi cu ‘dj’ tambe nos conoce palabra cu nos ta pronuncia (mas tanto) asina pero ta skirbi di otro manera. Por ehemplo e dianan di siman, cu ta cuminza tur cu ‘dia’ y ta ser skirbi asina tambe. Den e caso aki e origen ta mustra obvio; na varios pais di Latinoamerica tin hende cu e custumber di bisa – frecuentemente – ‘el día domingo’ o ‘el día lunes’ mientras cu si laga e ‘dia’ un banda ainda ta perfectamente cla na kico e persona ta referi.

Discutiendo y analizando e temanan aki, nos ta bira mas consciente di e hecho cu tin hopi, demasiado cos unda nos ta ‘djis’ indica posible origen, sin e pretension cu esey ta asina, sin duda algun. Lamentablemente no ta asina facil pa haci e tipo di investigacion aki, cu ta haci necesario yega na documento di e epoca historico cu lo kier explora. Ohala cu algun dia e pais por tin e recursonan, humano y financiero, pa logra cu nos ta haci Papiamento mas ainda un idioma completo, cu conoce tambe su pasado, pa proyecta su futuro.