Den e edicion aki di nos column semanal dedica na nos idioma Papiamento, atencion pa cierto problema cu ta surgi den formulacion di un frase corecto y atractivo. Un di e problemanan den formulacion ta cu un persona tin ora no ta mantene na vista kico ta e formulacion mas concreto y corecto pa maneha. Esaki por hiba na repiticion o uso inncesario di cierto concepto. Manera semper, un ehemplo ta clarifica hopi.
Un frase cu nos a topa algun tempo pasa cu ta ilustra bon loke nos kier bisa: “El a splica cu ta haciendo esfuersonan grandi na e momentonan aki pa yega na e materialnan cu mester yega na dje pa por cumpli, sinembargo na e momento aki nan no ta cumpli completamente cu e standardnan.” Pa cuminza, e uso innecesario di “yega na dje”, ya cu por a bisa tambe: “…pa yega na e mayerialnan cu mester…, pa por cumpli.” Awor, si e idea ta pa formula e asunto asina pasobra e ta un forma excesivo pero hustamente usa pa enfatiza e asunto, esey ta naturalmente OK, pero nos ta topa cu e siguiente eror: si ta referi na e “materialnan”, anto e forma plural aki ta exigi usa ‘na nan’ y no ‘na dje’, cu ta un forma singular. E frase corecto lo tabata anto: “…pa yega na e materialnan cu mester yega na nan pa por cumpli…” Igualmente nos no ta haya esaki un frase cu ta briya pa buniteza, y esey pa algun motibo. E uso repititivo di “yega na” combina cu e uso repititivo di “na e momentonan aki” ademas di e verbo ‘cumpli’ dos biaha den e mesun frase ta mustra manera cu e persona no por a varia loke e tin di bisa y cu esey logra cu e frase ta bira mas atractivo pa esun cu mester tend’e o les’e. Nos sugerencia: trata di varia bo uso di palabra aplicando otro sinonimo. E frase ta bira asina: “El a splica cu ta haciendo esfuersonan grandi na e momentonan aki pa yega na e materialnan cu mester pa por cumpli, sinembargo actualmente nan no ta completamente segun e standardnan.” Tin un forma mas pa evita e uso di ‘yega na dje’ y esey ta lo siguiente: “… pa yega na e materialnan na cual mester yega pa por cumpli…” Asina e uso di dos biaha ‘yega na’ como forma di enfatiza ta keda conserva, sin e uso eroneo di e ‘na dje’ singular, manera splica anteriormente.
Pa continua e tema di e uso di ‘den dje’, un forma un poco peculiar cu originalmente ta bin di e combinacion di e palabranan ‘di’ y ‘e’ . ‘Den di e’ lo a resulta dificil pa pronuncia y asina nos hendenan a yega na construi un forma mas facil pa pronuncia, aunke gramaticalmente incorecto: ‘di dje‘, ‘den dje’. Riba su mes esey no ta e problema mas grandi, pero hopi biaha su uso ta bin reemplaza otro forma corecto, cu ta ‘aden’. Por ehemplo: “E articulo ta bin den un caha cu su manual (di instruccion) hinca aden.” Awendia hopi hende lo bisa: “E articulo ta bin den un caha cu su manual hinca den dje.” Aki e uso di ‘den dje’ no ta e forma di nos preferencia.
Pa esnan interesa den mas detaye di e formanan peculiar di combina cierto palabra pa mayor facilidad manera ‘dje’, nos ta recomenda e edicion di 5 di februari 2022, unda ta bay extensamente en busca di e origen di e fenomeno aki. E titulo: Di dje, den dje, di unda e dje ta bin?”
Por ultimo, un forma no corecto di aplica tempo pasado den uso di e verbo ‘tin’. Esaki ta un di e serie di verbo na Papiamento cu no conoce e forma normal di pone ‘ta’ nan dilanti pa indica presente. Nan ta ‘por’, ‘tin’, ‘gusta’, ‘sa(bi)’, ‘conoce’ y algun mas. E presente di ‘tin’ ta anto: ‘mi tin, bo tin, etc. E pasado no ta ‘a tin’ manera otro verbo, manera ‘el a bay’, sino ‘’tabatin’. Aki tambe nos ta referi na un tratamento mas amplio di e tema aki den edicion di 21 di october 2021. Google por ehemplo: bon dia aruba asina bon tabatin. Nos ta desea bo un lectura placentero.