Den e edicion di awe atencion pa algun fenomeno di idioma cu nos lo a hereda di e dos idiomanan di e famia Latino mas cerca di nos, Portugues y Spaño. Pa cuminza e custumber di antaño cu no a desaparece completamente, di usa e palabra ‘es’ den cierto contexto. Nos conoce por ehemplo e frase “Es cu yega prome(r), ta bebe awa limpi. Cu tempo e expresion aki a haya e variante “Esun cu yega…” Pero e promer pregunta ta awor: kico ta e origen exacto di e palabra ‘es’ aki? Nos no ta pretende di tin e contesta perfecto, pero laga nos duna e contexto manera nos conoce esaki. Den e frase menciona aki, un dicho bon conoci, e palabra ta significa ‘e’ (‘el’ tercer persona), similar na Spaño: “el que llegue primero”. Na Portugues lo bisa mas tanto “Aquel que chegue primeiro”. Un interesante ‘side step’ ta cu den e Criol di Guine Bissau, naci di e dominacion colonial Portugues, ta usa e mesun expresion ey cu nos tin: “Kil cu chiga purmeru, ta cata yagu limpu.” E ‘kil’ aplica aki ta claramente e crioyisacion di e palabra Portugues “aquel”, cu ta existi na Spaño tambe y cu den cierto contexto tambe ta ser aplica na e idioma aki: “Aquel que dice eso, no sabe de qué está hablando.”

Den otro ocontexto por observa cu e ‘es’ ta firmemente presente ainda: “Es cu Dios kier” ta e frase conoci cu te awe por scucha na cada entiero o cremacion, como contesta riba e condolencia cu otro persona expresa na famia o amigo di e difunto. Den e contexto aki e palabra ‘es’ ta significa ‘loke’ (Dios ta desea), expresando asina e resignacion di e persona cerca di e fayecido.

Nos conoce tambe e uso di ‘es’ den combinacion cu ‘ta’, den un frase manera: “Por mira e asunto aki di otro banda tambe, esta di… Por parce cu e palabra tin algun relacion cu e verbo ‘estar’ na Spaño y Portugues, pero nos ta kere sin embargo cu su origen por ta mas bien den e deseo di bisa “es ta” (“esaki ta”).

Manera ya trata den un anterior edicion, pero cu por ta util pa referi na esey aki, e palabra ‘es’ pa indica un persona, a haya otro variante cu ta ‘esun’. Esaki realmente ta significa e mesun cos cu e ‘es’ tabata caba. Di e manera ey nos a haya como plural tanto ‘esnan’ como tambe ‘esunnan’. Ta lamentable cu den nos Vocabulario oficial no tabatin lugar pa e ‘esnan’ cu no solamente tabata existi di siglos atras caba, pero cu ademas ta existi te awe den e vocabulario bibo di hopi di nos ciudadanonan. Ademas, nos mester observa cu den e uso diario di ‘esnan’ y ‘esunnan’ tin un disticion clave: ‘esnan’ ta aplicable solamente na persona, mientras cu ‘esunnan’ por referi tambe na otro obheto o asunto. Aki tambe ehemplo ta yuda: Nos ta bisa anto: “Esnan cu a keda sin haya rijbewijs nobo, por pasa busca nan proximo luna.” Di igual manera por usa aki: “Esunnan cu a keda sin haya…”. Pero ora NO ta trata di persona, no ta usa nunca ‘esnan’, sino solamente ‘esunnan’. Ehemplo anto: “A bende casi tur auto, esunnan cu a keda no ta asina atractivo.” Aki absolutamente nunca ta bisa “esnan cu a keda”. Di igual manera nos por aplica esaki den asunto no material: “Nos a trata casi tur tema programa, esunnan cu a resta ta di menor importancia.”

Esaki atrobe ta un di e reglanan no skirbi di nos idioma, cu no mester splica pakico si o pakico no, simplemente e uso acepta ta manera cu e ta. Cu un fluho grandi di persona cu ta inmigra bin biba na nos pais y mester/kier siña nos idioma, ta importante pa nos mes, y nan, conoce e detayenan mas profundo aki di nos Papiamento.