E reciente acuerdo na nivel di gobierno entre Aruba y Hulanda pa yega na un ley di Reino di supervision financiero no ta un hecho ainda. Ta importante keda corda esaki, mirando cu posiblemente lo tin oposicion – atrobe – contra aceptacion di un ley di Reino. Esaki por significa cu nos ta bay mira un repiticion di e ruta cu a cana despues di e intervencion financiero inicia na 2014? E par di cambio cu a haci awor, den e disposicion Hulandes pa habri e posibilidad di inscribi riba debe di Pais Aruba cu ta madura, pa financia esaki na nivel di interes cu Hulanda ta paga pa su prestamonan, ta suficiente pa a acepta loke pa tanto tempo a hiba accion contra?

Ta papia por ehemplo di aceptacion di e ‘modelo hibrido’ cu gobierno di Aruba tabata propaga, pero realmente e opcion ey a cristaliza den algo di peso? E acuerdo, segun e relato di servicio di informacion Hulandes, ta encera cu demas stipulacion complementario di e normanan pa presupuesto lo bay den e ‘nationale regelgeving’, hunto cu institucion di un Camara di Presupuesto. Cu e anotacion, manera nos a comenta den un anterior Editorial, cu na Aruba no por cambia nada den e reglanan local aki sin consentimento di Hulanda…

Nos por imagina cu den parlamento, despues di tur e palabranan fuerte cu a cay eyden, no ta tur hende ta di acuerdo cu esaki y cu e ta duna bida na comentario tocante supuesto ‘perdida di autonomia’. Manera reporta anteriormente, Promer Ministro mes a atende e punto aki, comentando den su presentacion cu e famoso autonomia a keda entrega na 2014 caba, tempo cu Hulanda a dicidi cu tabata basta cu gastamento di placa sin limite di gobierno di e tempo ey. Y un aña despues nos a haya e supervision financiero den un ley local, pero cu pa gran parti tin e mesun contenido cu e ley pa e dos otro islanan.

Toch tin otro punto cu por yama interogante, manera e pakico cu a acorda cu Aruba no por ni cambia algo den e regulacion legal local cu por aproba. Esey tin su origen den e promer protocol cu a keda firma na 2015, despues di cual a bin e ley local algun luna despues. Publicamente e punto aki no a bin dilanti na 2019, na momento cu parlamento di Aruba a haci cambio drastico den e ley local, cu no tabata acorda den e protocol nobo cu a firma na fin di 2018, ya cu otro gabinete na mando. Mientras cu talvez na Aruba lo tin hende cu tin gana di lubida e episodio bergonzoso ey, cu a termina cu e cambio di ley aproba den un lachi cu cinco candal; pa gobierno di Hulanda el a keda un asunto di iritacion grandi cu no pornada a haya su lugar den e acuerdo nobo aki.

 

No ta remarcable anto, cu mientras nos ta haya presentacion di parti di promer ministro y vice-promer ministro di e acuerdo cu Hulanda, practicamente simultaneamente nos ta haya di parti di nos ministro encarga cu finanzas, e noticia di e cambio (positivo) den e relacion cu e entidadnan di rating internacional? No ta straño cu su presencia na e presentacion di e acuerdo cu Hulanda, den su calidad di mandatario encarga cu finanzas, no tabata necesario? No cu loke el a trece dilanti den su rueda di prensa no tabata relevante. Cualkier avance riba e tereno specifico di nos valoracion financiero internacional ta importante, pasobra mas faborable nos posicion di rating ta, mihor esey ta pa loke nos por logra na nivel di interes. Di tur manera, e reduccion final den interes cu Hulanda ta ofrece no lo tuma lugar di inmediato, y lo sucede solamente si tin cumplimento di banda di Aruba.

E mandatario di finanzas a trece dilanti cu tin un agencia di rating, Fitch, cu tin ainda un valoracion mas abao cu loke Standard & Poor’s ta brinda, esta di ‘BB’, loke no ta faborable pa Aruba y motibo pa relaciona cu Moody’s tambe. Ta importante si tuma nota di motivacion di Fitch, esta cu Aruba su ratio di debe/GDP ta considerablemente mas halto cu e ‘median’ di 52% pa e categoria ey. Fitch ta spera si cu pa fin di 2025 Aruba por ta na 64.4% di debe/GDP, loke tabata e posicion di Aruba na 2017. Tambe interes compara cu entrada tabata halto na 2023, 17.1%, compara cu 9.6% di e median den e categoria, y ademas lo subi te 19.2% na 2024, segun Fitch. Por lo demas Fitch ta positivo tambe pa e perspectiva economico a corto plazo (2024-2025).

Awor, kico nos kier bisa cu tur esaki? Ta necesario pa traha riba ambos asunto, pasobra bon relacion cu e agencianan di rating ta keda importante, tambe den e sentido cu no ta trata solamente di evaluacion di e pais, sino tambe di e economia, for di perspectiva di empresa priva tambe. E ta simplemente parti di e structura economico-financiero mundial den cual nos ta funciona. Sin embargo, e perspectivanan economico no ta duna base pa un optimismo cu Aruba den e proximo añanan ta bay yega na nivel di categoria ‘A’, di manera cu den e situacion actual cu interes mundialmente subiendo, e oferta Hulandes lo keda hopi mas atractivo y ta duna e posibilidad pa limita gasto di interes considerablemente.

No ta mira motibo pa e tema di ‘autonomia perdi’ lanta cabez atrobe. Di tur manera, presupuesto ta ser traha na Aruba, tumando na cuenta necesidadnan di comunidad. Esey nunca tabata den man Hulandes…