Awor cu e listanan ta entrega, e parti ey di eleccion ta regla, y por enfoca riba otro asunto relaciona cu eleccion. Por ehemplo e temanan cu mester bin dilanti pa publico haya mas un idea kico ta e puntonan principal pa e partidonan, y no solamente en general, sino mas den detaye. Logico lo ta tambe pa toca e temanan cu ta aparece den e acuerdo cu Hulanda, pasobra esey ta loke ta bay bolbe riba mesa, pa cualkier cu ta goberna despues di eleccion.

E serie di asunto trata den e Uitvoeringsagenda ta cuminza naturalmente cu e asuntonan financiero. Ta importante dedica bon atencion aki, pasobra den esaki ya caba por bin ponencia dilanti di un of otro partido politico, cu no ta basa riba realidad y ta importante pa pone e publico na altura di esey. Pa cuminza e agenda ta toca e fortificacion di e sistema financiero, pa loke ta supervisiony control tanto central como na e departamentonan, y e funcion di auditoria. Aki ta menciona tambe e papel cu Contraloria General y Conseho Consultivo mester hunga den e proceso. E adaptacion di e cuadro huridico pa esaki ta poni pa ta cla pa 15 di september 2021, pa despues di acuerdo riba e pasonan pa tuma, e ruta legislativo por cuminza.

Aunke nos por imagina cu hopi di nos ta lesa algo asina y ta tuma tur esey ‘for granted’, e ta parce nos un etapa sumamente importante. Esaki pasobra den pasado (reciente) a sinti falta di organonan di control cu mas facultad (‘bevoegdheden’) pa actua independientemente. Pa loke ta control riba e sistema financiero ta un estorbo obvio cu gobierno (poder ehecutivo) no ta cumpli bon cu e obligacion di tin tur documentacion cla pa Contraloria haci su trabao. Esaki ta resulta den tardanza grandi unda sin mas tin un responsable politico pa esaki: e ministro encarga cu finanzas di e momento ey. Envez di busca excusa – nos no ta papiando di e actual mandatario – ta importante pa e mandatario haci uso di e podernan cu e tin pa percura cu gobernacion, tambe e otro entidadnan liga na gobierno, ta duna cuenta na tempo, y si esey no ta asina, tuma paso sin importa cu ta amigo o enemigo. Si no por logra esaki, y cu e debido sancion pa e mandatario o entidad cu no ta cumpli, nos ta keda cu e problema di un Contraloria cu mester haci su trabao años ‘after the fact’. Na e momento ey nan constatacion cu tabatin algo robez a bira casi irelevante, politicamente, y esey naturalmente ta na fabor di e partido(nan) na mando, pero ta reduci nos sistema di supuesto ‘checks and balances’ na algo totalmente inutil. E mensahe mester ta bon cla: sea bo tin bo organonan di control y ta respeta nan, o nos por bien stop di papia di bon gobernacion, transparencia, integridad y e otro frasenan bunita cu nos tur sa for di cabez.

Den e sentido aki nos ta mira como un di e limitacionnan severo di e tarea supervisor e imposibilidad di, por ehemplo Contraloria General, pa acudi directamente na Ministerio Publico den caso cu nan constata (posible) delito den nan trabao. Segun nos opinion, e actual ley (Landsverordening Algemene Rekenkamer Aruba) no ta duna espacio pa esaki. Articulo 26 di e ley aki ta bisa textualmente: “Di tur pago cu segun criterio di Contraloria General ta en pugna cu inciso uno, elementonan b y c, di articulo 24, e ta notifica,den caso cu consulta cu e ministro concerni no ta conduci na un resultado, cu ta satisface Contraloria General, inmediatamente Gobernador y Parlamento di Aruba.”

Na ningun otro parti di e actual ley nos por topa cu algo cu ta mustra riba e facultad di Contraloria pa actua den caso cu ta indica delito o posible delito. E ruta ta pasa pa cuminza cerca e mandatario cu tin posiblemente algo di sconde, y despues Contraloria ta bay deal cu Staten, unda semper ta topa cu e mayoria cu ta sostene gobierno, cu a lo mejor ta logra produci un sonrisa falso, y te eynan e asunto ta yega… Den esaki nos no por ni compara nos mes cu e paisnan Latinoamericano, cu tin un tradicion di un Contraloria General fuerte, cu den cierto pais hasta ta tuma y tramita keho y denuncia di ciudadano. Ademas cu nan por bay directamente cu denuncia na Ministerio Publico, hasta si ta trata di un ministro. E supuesto republicanan bananera ta hopi mas leu cu nos…

Ta parce nos indispensable cu pa casonan delictivo e ruta via Parlamento, cu e ya menciona mayoria gubernamental, no ta yuda nos pa nada, al contrario ta kita tur iniciativa di entama e tipo di caso aki. By the way, ta hopi aña pasa cu Contraloria a inicia investigacion specifico riba propio iniciativa, algo cu tampoco ta un opcion cu ta menciona explicitamente den e actual ley. No wonder cu ta asina facil pa un gobierno cu menos bon intencion semper por descurasha esaki. Finalmente, e aspecto di personal suficiente, y di suficiente nivel. E subocupacion di Centrale Accountantsdienst a bira legendario caba, y tambe na Contraloria y Raad van Advies mester haci un bon analisis di nan necesidadnan. Pero promer cu tur cos, si esaki ta e ‘watchdognan di democracia’, ban duna nan diente…