Nos no ta ni un luna den e aña nobo, y ya nos por anota nos promer ‘blackout’. Naturalmente nos tur ta spera cu e incidente keda na un incidente y cu no ta bay haya repiticion frecuentemente. Esey lo requeri mas cu un simple disculpa pasobra ‘algo a bay malo’; esey nos tur tabata sa caba sin mester yama. E pregunta ta si ta haya un contesta contundente riba e pakico y con pa resolve, o en todo caso con reduci e riesgo di repiticion. Un pregunta cu hopi ciudadano lo tin ta, si tin un sistema di organizacion di suministro di coriente di tal forma cu un fayo den un parti di e sistema no automaticamente ta ‘lastra’ tur e otro unidadnan tambe, causando e fayo general. Nunca e debate o conversacion, con cu bo kier yam’e, no ta yega asina leu, y nos critica ta keda limita na zundra pa e mero hecho cu tabatin un paralizacion completo di e servicio, despues e critica ta desaparece, te na e proximo ocasion… Ta tardando cu trece dilanti solucion mas contundente y definitivo, cu ta evita yega un x cantidad di biaha pa aña na un paralizacion total di actividad economico, cu ademas ta molestia y perhudica e ciudadano den su bida diario.

Pero fuera di critica e tipo di situacion aki cada vez, kico mas por haci? Pa cuminza, lo ta bon pa nos realiza cu gobernacion adecuado y efectivo mester t’ey na promer lugar pa percura pa e ‘cosnan normal’…, bay ‘normal’. Por ta cu nos ta demasiado enfoca riba e cosnan mas spectacular di loke un gobierno, cualkier gobierno, ta haci, y no ta paga tino riba e cosnan cu absolutamente mester ta bon regla, y no ta. Di nan banda gobierno(nan) absolutamente no ta mind cu nos ta orienta asina y pesey ta demasiado enfoca tambe riba ‘window dressing’, resultando den un fluho interminable di rueda di prensa y presentacion di proyecto, sin cu ta duna tanto informacion di contenido ta con ta bay haci, kico ta e obstaculonan cu por topa y pakico e proyecto tin prioridad, no pa partido, sino pa comunidad.

Si nos kier huzga gobierno, cualkier gobierno, riba nan maneho di suministro di awa y coriente, anto nos no por djis keha ora no tin coriente, pa despues pasa pa orden di dia, te na e proximo. Awor, ban cuminza puntra nos mes kico den maneho a largo plazo ta realmente importante. Dos asunto sigur: suministro sin interupcion, haciendo e inversionnan necesario pa logra esaki. Otro ta: cu miras pa futuro, reduci dependencia di combustible fosil y aumenta sustancialmente contribucion di recurso energetico renovable. Riba e promer aspecto menciona, nos por conclui cu nos no tin un vista adecuado, pasobra no tin e datonan general conoci di e maneho gubernamental. Ta importante si pa tuma na cuenta cu Aruba ta keda un isla, den un situacion di ‘stand alone’ anto, unda no por haya sosten di exterior den caso di emergencia. Esaki tin como consecuencia cu semper lo mester tin un back up den forma di muy probablemente combustible fosil, sea cu ta heavy fuel oil o gas natural, tanten no tin disponible otro fuente disponible di inmediato, manera hidrogeno, cu na otro pais unda ta usa hidrogeno caba como back up y sustituto di diesel o fuel oil. Y e extra inversion ey, mester pag’e. Nos ta tende nos mandatarionan, o e empresa estatal, papia di e asunto aki, con ta yega na servicio sigura? No, loke ta papia pa su mes.

E otro aspecto, nos ruta pa yega na limita uso di combustible fosil, ta un historia bastante tristo. For di informacion cu e empresa estatal concerni mes ta duna riba nan website, nos por comprende cu produccion di energia alternativo (solo y biento) a ‘peak’ na 2015 cu 18,9% di produccion total. Na 2022, esaki a baha te na 12,7%. Remarcable ta cu durante 2022 e contribucion di energia solar tabata solamente 0,7%, loke ta yama e pregunta ta kico ta pasando cu e parkenan solar na aeropuerto y riba tereno di refineria… Ta mantene nan ainda, o kico? En todo caso, uso di HFO a subi levemente den ultimo añanan, te na 3.900 bari pa dia, loke tabata 3.600 bari na 2014, esaki aparentemente pa absorbe aumento den produccion a base di demanda, cu segun e empresa estatal mes tabata na alrededor di 110 MW na 2022. Cu consecuencia cu awendia 87,2% di nos energia electrico ta bin di combustible fosil. Nos por bien papia di un decada perdi den e sentido aki, y naturalmente gobierno(nan) den e periodo ey ta carga responsabilidad. Pero, ta sumamente facil pa cada biaha nan cay back den e actitud aki, pasobra no tin nada, ni nigun hende pa para nan. E mesun partido politico cu a ‘guli manda bao’ tempo cu a duna nan tanto ora pa nan lesa 2000 pagina di contrato cu Citgo/Pdvsa, a siña nan les politico hopi bon y algun tempo pasa a ‘regala’ nos un contrato di 20 aña cu Eagle LNG, cu ‘lamentablemente’ nan no por laga nos mira. Awor, nan ta rumbo pa Hulanda pa firma un MOU, segun e ultimo ‘roadshow’, y no ta ni bisa cu ken nan ta bay firma… Tanten nos ta keda acepta e tipo di gobernacion aki, den e cosnan cu mester cana ‘normal’, unico cos cu por haci ta incorpora e termino ‘blackout’ den nos vocabulario oficial di Papiamento.