Cu asombro nos a tuma nota di e cambio den legislacion cu parlamento a propone via un mocion di amienda, presenta durante tratamento di cambio di e ley di Institucion di Ministerio (Landsverordening Instelling Ministeries). Ta trata di cambio den e procedemento hudicial den caso di (sospecha) di un delito cometi den su funcion pa persona den e categorianan indica, cu ta ministro y parlamentario.
Hiba tur e casonan aki directamente pa Den Haag, por parce un bon idea, pero esaki ta e solucion pa caso di politico insatisfecho cu e proceso hudicial na Aruba? Por ta cu e parlamentario cu a tuma e iniciativa pa e mocion a sali mas tanto di su propio experiencia, unda e proceso pa propone su persona como ministro a keda pega na mitar caminda. Despues di casi un aña ainda no tin decision den e asunto ey y ta parce cu su estadia den parlamento ya no lo ta temporal mas y e supuesto ‘ministro temporal’ den e puesto, algo cu nos legislacion y constitucion no conoce, lo ocupa e puesto pa tempo indefini.
Pero e atencion den e caso aki ta bay principalmente na e proceso di atende caso di delito den oficio (ambtsdelict) y unda mester sigui e ruta actualmente indica pa nos leynan, entre otro e Codigo di Procesamento Penal (Wetboek van Strafvordering). Loke ta propone ta pa hiba practicamente henter e proceso aki pa e nivel di Reino, den esaki aparentemente copiando e procedimento actual cu ta conta pa Gobernador di e islanan, cu den caso di sospecha di delito ta ser enhuicia dilanti Hoge Raad, cu e Advocaat-generaal di Corte Supremo como esun cu ta maneha presentacion di e caso. Igual na e caso di Gobernador. Aki tambe ta propone cu ta trata tur caso den promer y ultimo instancia dilanti Corte Supremo.
Aki nos ta mira un di e promer obstaculonan aparece. Pa cuminza, e decision den caso di Gobernador, pa entama persecucion penal na Corte Supremo ta ser tuma, sea pa un Decreto Real, o pa decision di Tweede Kamer. Ta parce nos dudoso cu na Den Haag nan ta bay subi e caminda aki, cu cada caso penal di e categorianan aki na e teritorionan autonomo trata na Hulanda. Esaki tambe pasobra un Gobernador, den caso cu tin sospecha di un delito cu no ta relaciona cu su puesto oficial, ta haya un proceso na e lugar di sede di gobierno di Reino. Den ningun caso por persigui un Gobernador na e teritorio unda e ta nombra.
E punto aki ta cu Gobernador, como representante di Rey, ta goza di inmunidad na e teritorio mes. Pero ta duda si den caso di infraccion o delito comun, Den Haag lo bay encarga Hoge Raad cu tur e trabao aki den caso di tur ministro y parlamentario, di tur isla. Y ban ta franco aki: na Aruba so caba tabatin multiple caso di delito cometi den funcion pa duna Hoge Raad bastante trabao. Ademas ta inevitable consulta cu Hulanda pa mira si nan ta habri e posibilidad describi aki y e contesta lo ta sigur negativo.
Lo ta mas logico pa laga e proceso penal cana su caminda manera e ta awor, unda Corte Supremo ta haya e caso solamente si tin apelacion riba veredicto di Corte di Husticia di e Islanan. Nos no ta mira tanto urgencia pa bay trata e ministro y parlamentarionan na mesun nivel cu Gobernador, pasobra di tur manera eventual persecucion pa caso di delito comun, cu no ta ‘ambtsmisdrijf’ lo mester keda trata na e teritorio mes. Pakico lo eleva tur hende na e nivel di Gobernador pa persecucion penal, si ta responsabilidad di Ministerio Publico y Corte di Promer Instancia y Corte Comun pa garantiza proceso penal mas corecto y transparente posible? Insatisfaccion no ta motibo mes ora pa hiba proceso hudicial di biaha pa Hulanda. Si ta pensa cu na Aruba mes no por garantiza un proceso husto y transparente, anto esey ta proba cu parcialmente e mesun parlamentarionan cu ta boga na cada ocasion pa nos famoso ‘autonomia’ lo ta proponiendo pa hiba nan propio caso penal pa Hulanda? Que hubo di drecha e proceso hudicial na Aruba mes, si mester?
Transparencia y discrecion den Reino
Ademas den e caso di eventual insatisfaccion cu e proceso, ta bon pa corda cu e proceso penal ta relaciona cu e caso di nombramento, pero e no ta mesun cos. E evaluacion cu ta haci na nivel di Reino di cada posible nombramento no ta conduci automaticamente na esey, unda eventualmente e promer ministro di e teritorio mester splica e persona cu e no ta bira ministro. Nunca lo sali un declaracion di gobierno di Reino pa splica cu no ta apoya e nombramento. Nos tur ta corda e caso di e ministro cu na 1997 no por a bolbe como tal. No tabata trata di un proceso penal, pero e decision a cay cu e no por a bira, punto. Ken a sali na su defensa? Ta suficiente pa mustra riba e caso actual penal den cual e ta envolvi, pa comprende pakico na nivel di Reino tabatin duda grandi pa nombr’e atrobe. No tur aspecto di un screening ta capta den e proceso publico; tin ora tin otro consideracion cu ta causa cu na nivel di Reino no ta haya un persona apto pa e funcion. Nos mester custumbra ainda cu Rey (gobierno di Reino) ta nombra Gobernador y ministro, tumando na cuenta tur aspecto nan dilanti; esey absolutamente no lo cambia.



