Fundacion Rancho desde 2013 a cuminsa tuma na cuenta e balor di un herencia cultural y material di boto miniatura crioyo, cu tabata traha pa e trahadonan di boto di piscadonan den pasado. Nan a mira cu na esaki ta e momento crucial pa por presenta algo cultural di Rancho.

Asina a sigura Clifford Rosa, presidente di Fundacion Rancho, ken a bisa cu esey a sigui crece y a mustra cu ta un herencia cultural di Aruba. E historia di trahamento di boto di piscado di e isla tabata algo cu a origina den e mesun bario di Rancho, pero cu tambe a bay desapareciendo pa esunnan cu ta traha e boto y e piscadonan tambe a cuminsa bira menos.

Prome cu e competencia di boto miniatura, tabatin e competencia di bela di piscado. Rosa a expresa cu esey tabata tuma luga tur aña riba dia di la Reina despues di Segundo Guera Mundial. Pero despues a sucede un accidente cu varios persona a perde nan bida y e boto miniatura a cuminsa bira algo mas structura.

E tabata wordo crea caba como un prototipo pa e botonan grandi cu tabata wordo traha. Rosa a señala cu practicamente e trahadonan di boto of e pensamento su tras tabata pa duna e muchanan un boto pa bay hunga den e tempo ey.

Asina mes, Rosa a sigura cu ‘esey tabata un inicio di un proceso caba pa laga e hobennan bin den contacto cu awa, biento y naturalesa’. Ademas, e personahenan cu tabata nabega boto di bela como piscado tabata algo y tambe nan tabatin su hendenan pa pisca cune.

Tambe a crea un club di botonan miniatura na aña 1969, e cual a bira e organisacion primordial pa organisa caredanan di boto. Nan semper tabata organisa esey riba tur dia nacional, manera dia di mama of di tata, por ehempel.

“E tabata algo asina integra den bario cu tabatin hopi careda pa aña y hopi hende tabatin boto”, Rosa a comenta.

Ademas, el a bisa cu trahamento di boto tambe tabata un ofishi pa e hendenan cu tabata sa con pa traha cu boto tradicional, e cual ta cuminsa cu un palo di bonchi.

Na mesun momento, Rosa a trece dilanti cu tur esey a bay perdi, pa via cu no a haya traspaso di conocemento. E hendenan grandi cu por keda pa documenta, un di nan a fayece casi dos aña pasa.

E club tradicional a perde forsa tanto asina, cu a disparce y a duna paso pa otro organisacion, pa crea na 2013 otro club, cu Ministerio di Educacion y Deporte a mira e importancia di declara boto miniatura como deporte.

Pa e motibo ey, Rosa a declara cu na 2015 a inicia cu un exposicion maritimo cu tabata duna hopi acento ariba historia di boto miniatura y ofishi di trahamento di boto, e cual ta bayendo perdi.

Na aña 2017 y 2018 nan a haci entrega di un proyecto na Unesco pa e conservacion di herencia cultural y material, cual ta e ofishi di trahamento di boto miniatura. E ora ey nan a haya fondo pa por realisa un tayer di traspaso di conocemento di boto miniatura crioyo, Rosa a duna di conoce.

Den e tayer, Rosa a bisa cu e personanan cu a asisti a cuminsa crea consciencia y haya entusiasmo pa mantene e parti tradicional aki. Di 12 persona cu a haci e tayer, nan a culmina cu 4 persona di cual dos di nan a crea un boto completo y a participa dia 25 di januari den e competencia di boto miniatura.

Esey a trece hopi expectativa, e cual ta trata di personanan cu tin un raiz di Rancho cu nan no tabatin ni un conocemento pa traha boto y nan a crea esun di nan pa participa den un competencia.

Tocante e competencia ey, Rosa a splica cu esey tabata trata di e clausura di e tayer pa nan por haci cierto documentacion pa entrega pa Unesco. Tambe pa conserva e tradicion y na mesun momento pa anuncia pa personanan cu ta interesa pa bira miembro of sostenedo di e club cu mester wordo reactiva.

Club di Bot’i Bela Miniatura Aruba tin e obhetivo di cumpli pa crea un miho ambiente, miho luga, miho atmosfera educativo pa e boto miniatura y ‘seal’ mester wordo integra bek.

“Aruba como isla a perde e cultura di atende cu lama, pero mas tanto a perde su parti belero”, Rosa a expresa.

Na e momentonan aki, Rosa a bisa cu nan por sigui cu e tayer pa sigui fomenta e trahamento di boto miniatura . Asina mes el a gradici pa Unesco e apoyo y reconocemento cu nan a haya for di Unesco Paris.

Pa finalisa, Rosa a trece dilanti cu dia 18 di maart lo tuma luga otro careda di boto miniatura na Governor’s Bay Beach na Oranjestad, organisa pa Fundacion Rancho.

Potretnan ta cortesia di Olivier de Jong