El a cay manera un bom cerca Gobierno di Aruba. CHE tabata su nomber. Un instancia independiente cu mester controla cu fondonan di Hulanda ta bon maneha y cu Aruba ta cumpli cu condicionnan stricto impone pa Hulanda.

Aruba a drenta un crisis economico sin precedencia na momento cu COVID-19 a bati na nos porta. E momento ey a bira cla cu e discusion di decada riba e debe di Aruba y e gasto publico halto lo bira un di e retonan mas grandi pa e isla. Sin entrada, sin cuminda, e unico cu por a yuda Aruba tabata Hulanda. Y mesora a bin sosten financiero. Un prestamo pa por cubri gastonan urgente, mirando cu Aruba no tabatin placa. Pero ya na Mei a bira cla cu Hulanda lo no presta placa sin mas. E condicionnan tabata dirigi riba reduccion di gasto, y Prome Minister Evelyn Wever Croes a bisa cu mirando e urgencia, e no por warda pa negocia cu tur actor, y el a tuma decision pa reduci e salario y beneficio di aparato publico cu 12.5 porciento. Hunto cu esey, a bin reduccion di salario di Minister y tambe Parlamentarionan. E protestanan tabata pro forma pero en general, sindicatonan dificilmente lo por a protesta un reduccion bou 15 porciento si mayoria trahado na Aruba a perde 20, 40 of 100 porciento di nan entrada.

Pero locual kizas no a spera tabata dos condicion cu pa hopi luna a purba bringa of kizas, laga esnan mas ferviente den lucha pa autonomia custumbra cu e idea. Esta cu na momento di accepta e di tres tranche di sosten di likides, e ta bin cu condicionnan pisa cu mester cambia henter e sistema con a maneha finanzas publico, maneho laboral y economico. Den otro palabra, e ayudo a bin, pero manera un remedi cu smaak hopi amargo.

E di tres tranche di sosten di likides di Hulanda a bin mara na condicionnan pisa, pasonan cu pa decada IMF, gremionan comercial y Hulanda tabata urgi Aruba pa tuma. Y e instancia cu lo mester guia e proceso pa reduci gasto publico, reforma mercado laboral, belasting y economia pa haci Aruba resiliente, lo a bira e CHE, Caribisch Hervormings Entiteit. Un entidad cu los di Gobierno Hulandes, y sigur los di Gobierno di Aruba. CHE lo a bira un entidad independiente dirigi pa ley Hulandes cu mester a percura cu Aruba ta cumpli cu e condicionnan di reforma riba diferente area, incluso labor, economico, educativo y tambe na nivel di husticia. Bon Dia Aruba a enfoca ampliamente riba e temanan aki y e implicacion di nan.

Sinembargo, mientras cu Prome Minister Evelyn Wever Croes tabata determinante pa tuma e decisionnan duro pa logra haya e di dos sosten di likides, e tabata dificil pa e acepta e CHE y tambe e otro rijkswet cu ta pone cu e College Aruba Financieel Toezicht, CAft, lo pasa di un landsverordening Arubiano pa un rijkswet, esta un ley cu ta duna Parlamento Hulandes tambe algo di bisa. Hulanda a argumenta cu ambos rijkswet ta basa riba consenso. Pues, Parlamento di Aruba mester aproba nan. Pero, Aruba por sali di nan tambe. E consecuencianan sinembargo ta pa Aruba si haci esaki sin logra reformanan.

Evelyn Wever Croes tabata cla pa bay de acuerdo cu CHE y e rijkswet CAft na Juli, pero tabata kier a negocia mas pa kita un poco di e marga. Particularmente pasobra Parlamento di Aruba, y sigur su propio fraccion, tabata contra e condicionnan pisa. E bon entendimento entre Secretario di Estado Raymond Knops y Prome Minister di Aruba lo mester a conduci na tira un tiki sucu den e remedi. Sinembargo, e crisis economico a keda persisti y e caha di Gobierno tabata bira mas bashi y mester a paga debenan cu a madura. E bononan cu Gobierno a saca pa logra haya dollars y tambe fondo pa paga gastonan a cay manera un bom cerca Secretario di Estado Knops y palabranan fuerte a keda intercambia via medionan di comunicacion. Pero manera politica ta tur caminda, na final, esun cu mas mester a accepta. Na November, Prome Minister finalmente a keda contento cu Hulanda a doblega pa e punto di Aruba di no kier un CHE y a cambio lo tin un Organo di Reforma y Desaroyo (Caribisch hervormings- en ontwikkelingsorgaan), COHO. E diferencia entre e CHE y e COHO, otro cu e nomber, lo ta cu e instancia lo traha hunto cu Ministerionan di Aruba y den deliberacion cu tur actor, pa logra e reformanan. Como tal Parlamento di Aruba y Gobierno, ademas di organonan di Gobierno lo keda cu nan responsabilidad.

Sinembargo, COHO ta determina si e implementacion ta cana manera mester ta y tin e control di e placa, pasobra e acuerdo ta encera cu tin consequencia si Aruba no duna su colaboracion pa logra e reformanan cu tin como obhetivo, mehora resiliencia economico financiero di Aruba y percura cu economia di Aruba ta diversifica y cu e por carga un aparato publico den forma sostenibel. Y ta aki ta unda e sapato ta preta. Pasobra si 2020 a mustra cu Aruba no por wanta un sla externo, 2021 lo mustra si por wanta e golpi pisa di reduci gasto di e aparato publico, algo cu pa decadanan tabata cu mester a sosode, pero politica no a tuma e curashi pa tuma e decision. COHO lo tey pa e proceso ey. Pues e pilder amargo na bienestar di henter comunidad a keda y por bisa ‘che,’ y hasta bira coho di dolor. Pero si tur hende enfoca riba e oportunidad unico pa berdad reforma y diversifica economia cu un aparato publico mas flexibel, innovativo, cu ta menos pisa, na final Aruba por lanta cabes atrobe, cu un poco mas sabiduria pa ta productivo na un manera mas inteligente y creativo. No ta por nada cu un di e pilarnan di e cambio ta hisa nivel di educacion na Aruba. Nos yiunan merece esey. Y pa nan, mester guli cualkier pilder amargo.