Mientras nos politiconan, tanto den gobierno como den oposicion, ta ‘druk’ cu campaña electoral, nos por a comprende cu e trein di COHO no ta para y ta sigui cu e trabaonan necesario pa reforma gobernacion di Aruba riba varios tereno. Un di esunnan clave ta e maneho di personal unda ta bay topa cu bastante ‘clabo’. Esey lo no bay para trabao pasobra riba varios tarea tin poni como ‘Actor’: Hulanda. Esaki ta conta por ehemplo pa e analisis di e condicionnan laboral den e aparato publico, investigacion comparativo pa loke ta e leynan di e diferente islanan encuanto norma di salario di e ‘topinkomens’ unda ta compara nan base, otro elementonan, alcance, parti di pension y ‘overgangstermijn’ na final di ocupacion di e puesto.

Den e condicionnan laboral ta explicitamente e obhetivo di yega na austerisacion di e actual areglonan. Varios di e trayectonan aki lo tabata cla caba pa e fecha aki, pero por ta cu tabatin retraso den algun di nan, loke ta mas cu logico. Contal cu nos ta mira cu campaña ta un cos, y trabao di mehoracion ta otro. Cu e consecuencia cu pa dia cu tin un gobierno nobo cu a tuma asiento, ya caba lo tin varios asunto ta sinta warda riba yega na acuerdo pa cuminza implementa.

Mientras cu e Hulandesnan ta atende e analisisnan menciona, di su banda Aruba mester percura pa analisa e formacion total di gobernacion, riba ‘bezetting en daadwerkelijke aanwezigheid’ di e personal. Den caso cu ta cobra sin traha, lo considera medida cu lo encera, dependiendo di e situacion, para pago di salario y/o retiro. Esaki lo bay acompaña pa un analisis di e funcion di Recurso Humano, pa loke ta terenonan manera maneho, asesoria den asunto di HR, administracion y instrumentonan. Tambe ta bay analisa e limitacion di ‘externe inhuur’ loke ta referi na e asesornan externo cu ta costando demasiado placa. Pa henter e paquete aki lo mester desaroya propuesta di mehoracion. Refiriendo na e ultimo punto aki, lo ta importante tambe pa haya mas vista riba ki ora e expertonan externo ta necesario y ki ora nan ta forma parti di e patronahe politico di ‘crea trabao pa amigo politico’. Atrobe e caso Refineria di Aruba ta un bon ehemplo di kico ta pasa si no tin suficiente supervision riba e procesonan aki. Aunke e caso di e refineria ta un entidad pafor di gobernacion mes, por observa e mesun proceso aki di ‘descubri necesidad’ cu ta requeri entrada di un experto externo, hopi biaha sin sikiera discuti e asunto cu e funcionarionan responsable pa e area specifico ey. E motibo pakico no ta consulta nan ta obvio: talvez e persona, si e ta honesto y franco, lo bisa e mandatario cu no tin mester di un tal experto. Y si e experto ta sobrino di e mandatario, anto e mester bin aden ‘no matter what’…

Asina un ex-empleado publico a yega di conta su experiencia, unda dilanti un representante di un ministerio Hulandes, su propio ministro, den su presencia, a keha cu trabao na e departamento no ta anda bon y cu e ta desea di haya ‘technische bijstand’di Hulanda. Pa casualidad e funcionario Hulandes, un director general di un ministerio, tabata bon na altura di e trabao haci promer cu el a bin Aruba, y cu e conocido franqueza Hulandes a bisa e ministro cu e ta bon na altura di e asunto y cu e ta completamente satisfecho cu e trabao desplega na Aruba, y cu e ministro no mester y no ta haya ningun technische bijstand…

Pero pa bolbe na e asunto mas general: e analisis di e stuacion den e aparato publico ta abarca tambe un analisis di e posibilidadnan di ‘uitstroom’ a base di Capitulo IX di Landsverordening Materieel Ambtenarenrecht (LMA). E capitulo ey ta trata suspension y retiro. Y contrario na e mito cu ta existi cu ta practicamente imposible pa kita un ambtenaar di trabao, eyden tin regla suficiente pa maneha salida di (grupo di) ambtenaar, den caso di retiro planifica y structura, a base di menos necesidad di personal. Banda di esaki gobierno di Aruba ta encarga, segun e Uitvoeringsagenda, cu analisa e cuadro legal aki y si ta necesario, indudablemente lo mester bin cambio den e ley aki pa haci e ‘uitstroom’ posible…

Esaki ta bay ta un di e huesonan duro pa cualkier gobierno morde. Pa cuminza, e operacion di ‘downsize’ gobernacion lo bay bira un confrontacion fuerte cu e sindicatonan cu ta representa empleado publico, cu lo bisa cu nan ta defende interes di e empleado publico. Esey en principio ta keda tarea di un sindicato, sin embargo nan tambe lo mester reconoce cu e pais no por sigui den e rumbo aki, y cu reforma di e aparato lo crea un situacion hopi mihor pa traha aden despues. Tambe no ta necesario pa spanta hende cu e fantasma di miles di hende sin trabao riba caya, pasobra esey lo ta iresponsable y ningun gobierno ta bay tuma esey na su encargo. Loke si nos ta bay mira den e proximo añanan, ta un proceso gradual di restructuracion, unda reubicacion di ex-empleado publico den mercado laboral local lo ta un tarea grandi riba su mes. Pregunta final na nos politiconan: Esaki tambe ‘nos mes por’?