Dia 14 di juli minister di Enseñansa Gerlien Croes a firma un acuerdo cu Corsou y Boneiro pa fortifica e colaboracion entre e islanan den tereno di Papiamento/u. Cu e acuerdo nobo aki, e tres partido tin como meta pa traha hunto riba material didactico, metodo di enseñansa, formacion y profesionalisacion pa maestronan, investigacion linguistico y promocion di uso corecto di Papiamento tanto na scol y den comunidad. Sigur un paso importante pa e desaroyo di nos idioma natal, pa cual tin cu considera kico e colaboracion aki lo nifica pa Pueblo y ki ta e miho manera pa atende cu e problemanan existente den e tereno di Papiamento.
Pa loke ta e origen di Papiamento, tin dos perspectiva di con e idioma aki a nace. Segun e website di papiamento.aw—un proyecto comisiona pa e departamento di enseñansa, “un grupo di autor ta defende e teoria cu Papiamento, mescos cu mayoria di e otro idiomanan crioyo, a nace di un solo proto-crioyo Afro-Portugues cu tabata existi na costa west di Africa (e teoria monogenetico). E otro grupo, cu ta sostene e teoria poligenetico, ta contradeci esaki y ta bisa cu Papiamento a nace for di e necesidad di comunicacion entre e Spañonan y e Indjannan, despues cu e Spañonan a colonisa e islanan ABC rond di aña 1500.”
No obstante e origen incierto, ta notable si ta cu Papiamento, no manera otro idiomanan crioyo cu a nace durante era di colonialismo, a desaroya den un idioma riba su mes, cual awendia no tin un relacion intimo cu e idiomanan colonial. Papiamento a nace como un idioma papia entre catibo y doño, entre catibo y comerciante. Durante siglonan, Papiamento a bira e unico idioma cu a bira e idioma general entre rico y pober.
Na 2003, Papiamento a bira un idioma oficial riba nos Isla. Den mesun aña a lansa esfuerso pa cuminsa formalisa nos idioma, por medio di, entre otro, establece un lista oficial di palabra. E lista aki por mira riba e website di papiamento.aw. Awendia, Papiamento tambe ta reconoci como un idioma adecua pa documentonan oficial, a pesar cu den cierto sector un otro idioma por ta dominante (por ehempel uso di Ingles den sector economico y comercial).
A pesar di e desaroyonan positivo, tin algun buraco cu ta existi den tereno di Papiamento, y e acuerdo nobo aki tin e meta pa atende cu e laso (debil) colaborativo entre e islanan Aruba, Boneiro y Corsou cual ta importante pa por sigui desaroya Papiamento na un manera sistematico y fuerte pa esaki por keda bibo pa futuro generacionnan.
Plan di accion
E acuerdo recien firma ta stipula cu e partidonan lo establece un grupo di tarea componi di miembronan di Aruba, Boneiro y Corsou, pa cual e Instituto Nashonal di Idioma Kòrsou lo provee sosten secretarial. Tur tres isla tambe lo establece un liderazgo rotativo, unda Boneiro lo presidencia e grupo di tarea prome, sigui pa Aruba y Corsou.
Lo forma e grupo di tarea dentro di dos luna despues di firma e acuerdo di cooperacion. E grupo lo na su turno desaroya e programa di trabao dentro di tres luna. E prome tarea di e grupo ta pa determina e condicionnan di e programa, incluyendo structura y costo pa e partidonan envolvi.
E acuerdo mes ta core pa tres aña, despues di cual e partidonan lo evalua si ta dicidi pa renoba e acuerdo sea bao mesun of diferente condicion.
Institucionnan relevante
E acuerdo nobo aki ta rekeri un esfuerso di varios institucion di e tres isla participante. Ya a menciona e Instituto Nashonal di Idioma Kòrsou cu ta encarga pa e normalisacion y desaroyo di Papiamentu den enseñansa. Ademas, University of Curacao (UoC) ta ofrece programa di Papiamentu riba nivel di bachelor y masters. Aki na Aruba, e Departamento di Enseñansa ta principalmente encarga pa desaroyo di Papiamento den enseñansa. E Instituto Pedagogico Arubano (IPA) ta entrena maestronan riba nivel bachelor y conhuntamente cu UoC, graduadonan por continua cu nan educacion masters den e idioma.
Esakinan ta institucionnan cu ta hunga un rol importante den e desaroyo y promocion di Papiamento. Sinembargo, mester menciona cu medionan di comunicacion tambe tin su rol pa hunga den esaki. Como un di e varios medio di comunicacion cu ta produci Papiamento seis dia pa siman riba nos isla, Bon Dia Aruba ta reconoce e balor di protege y desaroya nos idioma, y ta traha (aunke di manera indirecto) pa promove un standardisacion di Papiamento, basa riba etimologia y historia di desaroyo. Esaki nos ta haci via nos columna semanal “Asina bon…, Nos Papiamento ta…” den cual nos ta discuti varios aspecto di nos idioma, incluyendo e gramatica, ortografia y historia di Papiamento.
E colaboracion aki ta parce prometedor pa atende cu algun buraco existente den e tereno linguistico aki. Pa prome, e cooperacion aki ta un paso positivo ya cu e ta crea espacio pa mas inversion den, entre otro, conversion di documentonan den Papiamentu pa Papiamento. Tambe e por amplia e deposito di material den nos idioma, specialmente pa diferente edad.
Na otro banda, ta importante pa pone un ‘spotlight’ riba algun aspecto cu e maneho actual di Papiamento ta falta of por mehora.
E prome punto di atencion ta relaciona cu ortografia. Aunke tin un consistencia fuerte den gramatica di ambos Papiamento y Papiamentu, e ta un hecho kisas inconfortable cu nos Papiamento no ta bon suficiente pa loke ta ortografia. Nos sa con pa papia nos idioma perfectamente, pero pa loke ta skirbimento, ta parce cu eynan ta falta un standardisacion. Pero esaki tin su motibo.
Loke nos a yega di trece dilanti na mas cu un ocasion, ta cu nos idioma a nace y crece den un tempo cu acceso na educacion formal tabata hopi limita y cu ademas nos idioma mes pa gran parti di tur e tempo ey no tabata parti di e programa escolar, na ningun nivel. Esaki tabatin como consecuencia cu palabra tabata drenta nos vocabulario, segun e forma di pronuncia – y skirbi – cu e prome usuario a dun’e. E otronan, cu pa mayor parti tampoco tabatin un opcion mas corecto, pa falta di conocemento, no ta coregi y asina e palabra modifica den uso popular ta haya bida den nos vocabulario.
Actualmente ciudadanonan por consulta cu papiamento.aw pa e lista di palabra cu ta existi den nos idioma, pero hasta esaki ta falta algo. Na Aruba, nos no tin un diccionario splicativo. Como consecuencia nos no tin un manera pa compronde e varios nificacion di un palabra of den cual contexto por usa esaki. Den algun caso, no ta ni existi un traduccion adecua den Papiamento. Hopi biaha, nos ta haya nos mes ta fia di otro idioma. Un ehempel pa esaki ta e palabra Spaño ‘ingreso’ usa en bes di ‘entrada’ den Papiamento. Aunke ambos palabra tin un significativo similar, ‘ingreso’ ta añadi un cierto profundidad na e contexto (financiero) den cual e ta aparece cu ‘entrada’ no por duna.
E falta di palabranan tecnico tambe por causa problema den e sector empresario. Companianan grandi na Aruba mayormente tin manual di empleado den Ingles pero tin varios empleado cu ta no ta papia Ingles y ta papia Papiamento como segundo idioma. E companianan aki lo mester e ora haya manera pa traduci e manual pa e empleadonan. Pero esaki ta trece su mesun obstaculo ya cu Papiamento ta falta terminonan legal of no tin un nivel mas halto cu loke nos ta tende ‘riba caya’. P’esey desaroyo y enseñansa ta hopi importante—pa nos yega na e nivel ey.
Un otro punto pa considera ta cu fortificacion di Papiamento, specialmente pa desaroya material pa scol, no por ser logra sin un institucion nacional. E Departamento di Enseñansa Aruba actualmente ta den preparacion pa institui e Institucion Linguistico Nacional Aruba, cual lo tin como tarea principal e normalisacion di Papiamento. Pero mester ta cauteloso con pa haci esaki. Mester remarca cu lo ta consehable pa no drenta den e discusion di “unifica” Papiamento y Papiamentu, ya cu esaki no lo duna mucho resultado. Den pasado tabatin intento pa unifica e dos diferente ortografia pero ya a mira resistencia e tempo ey ya cu Aruba no kier a adopta ortografia di Corsou, principalmente debi na e influencia Latino cu ta mas dominante riba nos isla.
Bon Dia Aruba a acerca e Departamento di Enseñansa pa haya mas informacion tocante e institucion nobo aki, pero esnan cu por a duna informacion no ta disponible actualmente.
No obstante, e colaboracion linguistico nobo aki ta parce di por trece beneficio na e desaroyo di Papiamento y kisas forma un base pa mehora e otro tres idioma cu nos ta papia riba nos isla: Hulandes, Ingles y Spaño.