Gobierno nobo a sinta y mayoria Minister a keda cu nan cartera, pero e gabinete nobo no ta consisti mas di Sr. Crispin Romero. Contrario na dr. Rudy Lampe, no tabatin un transferencia di documento pa e siguiente Minister encarga, por lo menos no den forma publico.

Ademas, for di fuentenan yega na e ex Minister, Bon Dia Aruba a compronde cu desde prome cu eleccion caba, a cuminza deshaci di algun documento. Y segun leynan actual, e no ta ilegal pa un Minister destrui documento. Pasobra no tin un ley pa regla cu tur documento publico mester keda archiva. Esaki, contrario na Corsou (y Hulanda) cu si tin un ley asina.

Concepto di ley t’ey

Archivo Historico Nacional a haci un intento pa trece un ley asina pa Aruba tambe. A cuminza for di 2005/2006 y na 2009/2010 a bolbe haci un intento pa inicia e proceso. Por ultimo, a bin un comision na 2018, pero e trabounan a pega pa motibo cu tin puntonan diferente riba si mester tin un ley asina si of no. Y riba dje, e tema a bira mas complica pasobra tin diferente aspecto nobo, cu ta e-mail y mensahe y si mester considera como documento publico, na momento cu ta intercambio haci pa of den nomber di un Minister. Na Merca, tur e-mail di instancianan publico ta considera documento cu ta pertenece na publico.

Locual tin na Aruba ta un concepto di ley, cu ta data di 2007, cu segun su splicacion mester usa e base di derecho pa determina kico ta un organo publico. Organonan di un derecho publico cu ta institui segun e concepto ta ki ta organonan di estado y of personanan publico cu tin nan base riba un ley special, cu no ta Codigo Civil. Pues, ta base di e ley special aki por determina cua ta e organonan aki. Banda di esey tin institucionnan, companianan, servicio y nan hefenan cu no ta cay strictamente bou e organonan publico.

Tur persona of organo cu tin un autoridad publico ta personanan natural, organisacionnan of persona legal cu ta basa riba derecho priva, pero ta ehecuta un tarea publico y tin autoridadnan basa riba derecho publico. Pues nan por tuma decision riba nan mes. Ta trata di organonan publico. Pero ambtenaarnan tambe lo mester cay bou e ley aki, ora cu ta influencia maneho. Den otro palabra, tur persona cu tin informacion cu ta cay bou di e termino registro di archivo lo mester cumpli cu preservacion di informacion.

Informacion pa medio digital

E caracteristica di informacion digital ta cu e ta sin un forma specifico. E contenido y forma no ta mara na otro automaticamente. Mester tin un aparato y un programa pa permiti lesa e informacion. Preserva informacion cautelosamente y selectivamente ta un di e obhetivonan mas importante pa maneho di archivo. Documentonan cu ta contene informacion ta duna esakinan autenticidad. Pero e concepto di ley ta trata plataformanan digital den e mesun forma. E concepto di ley ta inclui un maneho specifico pa e registro di archivo digital cu ta dirigi pa un lbham, esta un decreto nacional cu medidanan general. Un aspecto importante den proteha of warda informacion digital ta e cambio di dato den registronan automatisa. Esaki ta implica cu e informacion original por bay perdi. Mester indica explicitamente si banda di e datonan ahusta, tambe ta keda cu e original.

Den e concepto di ley tin un provision unda por mantene registro di dato priva den archivo nacional. Esakinan ta informacionnan cu personanan priva y eventualmente, segun acuerdo por bira publico.

E concepto di ley ta ilustra tambe e forma y luga unda ta warda e datonan, y con ta maneha esakinan, incluso nan destruccion y den cuanto aña.

Articulo 3 di e concepto di ley ta regla e maneho prome cu a traspasa datonan. E ta nifica cu mester preserva e registro di dato den bon forma, unda seleccion y destruccion ta forma parti di e maneho, cu mester ta regla den e decision di informacion, cu mester keda formula pa e instancianan cu ta maneha informacion.

Articulo 4 di ta regla e supervision di e maneho, esta e tarea di inspeccion. Archivo nacional tin e funcion di supervision, pasobra e ta e manehado futuro di e informacion cu Gobierno ta acumula. E volumen, maneho di seleccion, orden y estado fisico ta di balor pa calcula e espacio cu mester den futuro. Consecuentemente, di e forma aki ta garantisa accesibilidad, transparencia y uniformidad den e archivo of maneho di informacion.

Tarea di Minister

Articulo 5 di e concepto di ley ta regla e responsabilidad di cuido di parti di Ministernan, cu mester percura pa e preservacion di datonan cerca tur servicio, departamento y comision cu ta cay bou autoridad. E concepto cuido ta referi aki na e responsabilidad administrativo pa percura cu tin un bon maneho di preservacion di informacion. Asina cada Minister lo mester pone suficiente recurso, manera personal cualifica, espacio adecuado y fondonan pa sigura cu tin un bon maneho di preservacion di informacion. E Ministernan como tal lo mester por duna cuenta pa henter e proceso aki. Parlamento y otro colegionan halto di estado, manera Raad van Advies, Algemene Rekenkamer mester percura pa nan mesun maneho di archivo. Archivo nacional ta supervisa e maneho di datonan cu ainda ta den e organonan aki. Tambe ta regla preservacion di documento y informacion na momento cu Gobierno pasa tarea pa instancia priva, basa riba e principionan di archivo. Esaki pa evita cu Gobierno no lo por responsabilisa riba e maneho cu a cay bou su autoridad.

Mester destrui documentonan of informacion regularmente pa un bon maneho di archivo, pero esaki mester sosode a base di un lista di seleccion, y teniendo na cuenta e termino minimo prome cu destrui e datonan aki. E ta un proceso laboroso, y e ley a tene cuenta cu retrasonan y con mester anda cu nan na forma legal, entre otro pa medio di substitucion di e documento original den forma digital.

E maneho di e registro di archivo ta rekeri exigencia specifico, y esun principal ta nan ta accesibel pa publico. Tambe e concepto di ley ta describi e funcion di archivo nacional y e persona cu ta formalmente encarga cu archivo nacional y cua ta e criterianan cu e mester cumpli cune, pa por bira e Archivero Nacional.

Otro provisionnan ta regla e periodo cu mester warda e material, sea ta di origen publico of priva, ademas particularmente ora ta trata material priva cu por sosode segun acuerdo cu esnan cu entrega e datonan.

Transparencia vs LOB

Archivonan ta publico, den otro palabra, nan ta accesibel pa publico. E concepto di ley di archivo ta bay mas leu cu esun di e Landsverordening Openbaarheid van Bestuur, LOB. Si Parlamento pasa e ley, e ta nifica cu publico por haya bista den documentonan sin costo algun. Adaptacionnan cu mester ta bin pa cuenta di e instancia encarga cu e documentonan y no e usuario. Pero pa servicio adicional, manera acceso na documentonan cu ya caba a keda substitui, lo tin costo y esey si por cobra p’e.

Pero e concepto di ley tambe ta inclui posibel limitacion na acceso completo, pero aki ta trata di casonan excepcional, cu ta similar na e excepcionnan den e LOB, cu ta menciona un periodo maximo di 70 aña. Personanan priva por acorda otro limitacion na acceso.

No ta conoci si Gabinete Wever Croes II lo percura pa e concepto di ley aki keda presenta na Parlamento mirando cu ta e propio Minister President ta encarga cu e proceso y na 2018 caba, e discusionnan a pega pa motibo cu no a mira e necesidad pa regla e archivo di documentonan pa medio di un ley special.