Despues di e veredicto den e caso sumario cu e candidato pa ministro a entama contra Ministerio Publico, a keda e realidad cu mester warda ainda kico ta bay sucede. Ministerio Publico lo tin dos siman despues di e decision pa informa e candidato si e ta sospechoso den un investigacion penal, y si ta asina di cual delito ta trata den e sospecho. Esey ta habri e posibilidad pa dos decision di OM. Uno, cu tin en berdad un investigacion penal andando, loke lo significa cu no por tuma lugar un proposicion di su persona como ministro. E otro opcion ta cu, mirando e hechonan investiga, OM ta dicidi cu ta ‘seponeer’ e caso y ta informa e persona cu no tin un investigacion mas.
Pero na e momento aki nos no mester keda analiza e caso aki como algo separa, pero sigur tambe como e promer experiencia cu e ley nobo aki, di integridad ministerial. Y aki tin asunto pa considera. Pa inicia, algo di e historia dificil di e ley aki. E version cu finalmente a mira aprobacion den Staten, tabata e di siete version (tur di inciativa) cu Raad van Advies (RvA) a haya pa duna nan opinion den seis aña. Desde 2013 tabata existi un decreto (landsbesluit) cu reglanan basico pa screening, pero politiconan no tabata satisfecho cu esey. Durante e proceso largo, te na 2021 cu e version actual a yega na RvA, tur e versionnan incluyendo esun aproba, a conta cu critica pisa di e organo di consulta. Y a pesar di e aprobacion na 2022, por ripara cu cierto asunto lo mester mas specificacion. En todo caso, RvA mester a conclui cu tabata trata di un actitud di indecision y un falta di diligencia. “E incapacidad di e organo estatal mas halto di e Pais pa haya un base comun y na interes di integridad administrativo pa regla e materia aki via ley, no ta solamente decepcionante pero tambe ta yama pregunta tocante e madurez democratico y e voluntad pa di berdad logra cambio.” Esey ta papia pa su mes.
Talvez tabata trata tambe di algo cu RvA no por bisa, esta cu por tabatin otro interes, politico o di otro indole, pa trata di logra un ley di iniciativa di parlamento, tur tabata di iniciativa, cu ta duna e posibilidad di un ‘toque personal’. Di tur manera, despues cu a lidia pa añanan largo cu e ley tocante integridad aki, ya nos ta mira cu e accionnan alrededor di e screening ta mustra riba posible deficiencia den e ley, cu por regla mas specifico den un decreto nacional al caso. Laga nos ilustra esaki cu e parti di ley cu ta concerni exactamente e tema di un investigacion penal andando.
E articulo di e ley (art. 8 e) ta bisa, cu e formador no ta pasa pa haci un proposicion, si “e candidato ta sospechoso den un investigacion penal andando, involucrando un delito”. Un pregunta interesante ta: cuanto tempo ta warda pa un eventual caso keda suspendi, pa e candidato por sigui su caminda? Den e caso actual huez a reconoce e urgencia y a dicta cu mester tin un decision di OM dentro di dos siman. Si ta seponeer, e asunto ta cla, pero si dicidi cu tin un investigacion penal andando, segun ley e Formador no por propone e candidato aki. Pero esey ta oblig’e na pidi pa nombra otro? E por opta pa tene e puesto habri, pa eventualmente propone e persona, si mas despues den e proceso no lo tin un continuacion cu un caso penal? No mester lubida cu aki ta trata solamente di un investigacion penal, cu si of no ta resulta finalmente den un caso penal den corte. E decision ey lo bin despues, hasta si dentro di dos siman tin un decision cu en berdad tin un investigacion penal cu ta continua.
Otro asunto ta e conseho (secreto) cu e diferente departamentonan mester entrega na formador y Gobernador. Den e caso actual por a mira cu e candidato a acudi na departamento di impuesto, mas exacto cerca Inspector di impuesto, pa un declaracion fiscal cu posiblemente lo a contene por lo menos parti di e e rapport (confidencial) cu a bay pa Formador y Gobernador. For di e carta cu e base di apoyo di e candidato a manda pa Rey Willem-Alexander, por comprende cu e peticion pa e declaracion fiscal no a keda honra y e candidato a bay corte cu e departamento. Esaki ta implica cu e deprtamento a actua corectamente, nengando e documento. Pero, e candidato mester tabata sa mihor, cu bay exigi un declaracion en medio di un proceso confidencial. Cu esaki e mes posiblemente a causa cu, hasta si finalmente no tin un investigacion penal andando, ta keda e problema cu su papel den trata di haya e documento pa, segun por supone, influencia e caso di screening, na vista publico.
Pregunta: mester pensa riba regla di conducta cu e candidatonan mester mantene, pa respeta e proceso confidencial ey, cu ta existi desde 1986 caba? O por scoge pa un otro opcion, esta cu ta laga esey na consideracion di e autoridadnan cu ta dicidi finalmente riba e nombramento, cu no ta na Aruba? Otro pregunta: a bin cu e ley local pa por influencia e proceso confidencial, manera a tuma lugar den e caso aki? Ta pesey ningun ta comenta cu, screening local of no, ken ta dicidi si bo ta bira ministro? A kere cu asina politiconan local lo tin mas gara riba e proceso? Na ken su beneficio?