E definicion mas simpel di corupcion, segun corruptie.org, ta “e maluso di poder publico door di un politico of ambtenaar pa beneficio priva”. Den esaki ta inclui tambe “e maluso di poder entrega (door di herencia, educacion, matrimonio, eleccion, nombramento of cualkier otro) pa beneficio priva”. E definicion aki no ta cubri solamente e politico y ambtenaar, sino tambe e CEO y CFO di un compania, notario, lider na trabao, administrador of oficial di admision na un scol, coach di team deportivo, etc.

Sinembargo, profesor emeritos dr. Petrus van Duyne a duna un definicion mas cientifico: Corupcion ta e decadencia den e proceso di toma di decision den cual un tumador di decision ta bay di acuerdo pa desvia, of ta exigi desviacion di e criteria cu mester goberna su toma di decision a cambio di un recompensa of pa e promesa of expectativa di un recompensa, mientras e motibonan aki influenciando su decision no por ta parti di e hustificacion di e decision.

Corupcion mayor, segun corruptie.org, ta acerca na momento cu ta trata di eventonan mayor involucrando sumanan grandi di placa, varios ‘actor’, cantidadnan enorme di producto hopi biaha den situacion di desaster.

Corupcion ta florece den situacionnan involucrando high technology (niun hende ta compronde e calidad y balor real di productonan) of den situacionnan caotico.

Discusion di corupcion ta extremadamente dificil pasobra e ta un fenomeno scondi den nos sociedad. Ambos partido den e intercambio di poder pa privilegio kier tene nan transaccion secreto. Esey ta hacie dificil pa establece con amplio y profundo corupcion a penetra nos economia y bida social. Ademas, loke pa algun no ta mas cu ‘amistoso’, pa otronan por ta ‘mal comportamento’.

Segun un articulo riba corupcion di Fondo Monetario Internacional, entre e aspectonan mas desastroso di corupcion ta e evidencia cu e ta slow crecemento economico a traves di un variedad amplio di canal.

Reduccion di inversion

Den presencia di corupcion, comerciantenan hopi biaha ta na altura cu mester haci un soborno up-front prome cu por cuminsa cu un empresa, y cu despues, oficialnan corupto por cobra parti di e ganashi di e inversion. Pues comerciantenan ta interpreta corupcion como un sorto di impuesto cu ta reduci nan incentivo pa inverti. Evidencia empirico ta sugeri cu corupcion ta reduci inversion y ta retrasa crecemento economico significantemente.

Mal alocacion di talento
Unda rent seeking – e practica di manipula politica publico of condicion economico como strategia pa aumenta ganashi – ta mas lucrativo cu trabao productivo, talento ta mal aloca. Incentivonan financiero por atrae esnan mas talentoso y miho educa pa participa den rent seeking na lugar di trabao productivo, cu consecuencianan adverso pa e tasa di crecemento di e pais.

Evasion di impuesto
Na momento cu corupcion ta tuma e forma di evasion di impuesto of exencionnan inadecua, e por trece perdida di entrada. Door di reduci e colecta di impuesto of aumenta e nivel di gasto publico, corupcion por conduci na consecuencianan adverso pa presupuesto. Tambe por causa problema monetario pa un pais si e tuma e forma di prestamo inapropiado di institucionnan financiero publico.

Segun IMF, corupcion por distorsiona e composicion di gasto di gobierno. Corupcion por ta un tentacion pa oficialnan di gobierno scoge gastonan di gobierno menos a base di bienestar publico y mas pa e oportunidad cu tin pa haya soborno – of den caso di Aruba, e cultura di ‘friends and family’. Projectonan grandi cual su balor ta dificil di monitor por presenta oportunidadnan lucrativo pa corupcion. A priori, por spera cu ta mas facil pa colecta soborno riba proyectonan grandi di infrastructura – por pensa por ehemplo e caso recien di peticion di soborno relaciona cu reapertura di refineria di Corsou – compara cu salario di maestro of buki.

Mientras tanto, na Aruba e señalnan di corupcion ta fuerte. Por recorda con aña pasa gobierno a collapse den un scandal di corupcion cu a forsa pa adelanta eleccion. Tambe tin cantidad di ex-minister actualmente cu casonan habri pa cu actonan potencialmente corupto.

Ademas, e encuesta di corupcion di Banco Central di Aruba, publica ultimo na februari 2021, ta mustra cu den opinion di pueblo, corupcion ta aumentando cada aña mas. Segun e encuesta, un gran mayoria di e encuestadonan a haya cu corupcion ta un fenomeno generalmente presente na Aruba. E proporcion di encuestado cu ta haya cu esey ta asina, a aumenta te 94% na 2020, mientras cu na 2019 e tabata 81% y na 2018 ainda 76%.

E Coruption Perceptions Index di Transparency International a revela con e continuacion di e fayo di mayoria di pais pa significantemente controla corupcion ta contribuyendo na un crisis di democracia rond mundo.

Corupcion ta poco poco destrui democracia pa produci un circulo vicioso, unda corupcion ta socava institucionnan democratico y asina institucionnan debil ta menos capaz di controla corupcion. E index di Transparency International ta refleha e deterioro di estado di derecho y institucionnan democratico, como tambe un reduccion rapido den e espacio pa sociedad civil y medionan di comunicacion independiente na e paisnan mas corupto.

Segun Delia Ferreira Rubio, presidente di Transparency International, “e clasificacion ta laga cla e vinculo entre un democracia saludable y exitosamente combati corupcion den sector publico. Corupcion tin mas probabilidad pa florece unda fundeshinan democratico ta debil, y manera nos a mira na hopi pais, unda politiconan anti-democratico y populista por us’e pa nan beneficio.”