Siman pasa nos por a lesa algun noticia preocupante di Hulanda. Gran parti di e pensionnan ta bao presion, principalmente pa e problema cu e fondonan di pension tin pa logra haya suficiente rendimento riba e capital deposita y pa cual nan mester busca inversion di tal manera cu por garantisa un porcentahe minimo pa garantisa a largo plazo e pago di pension. Esaki tin su motibonan. Uno ta cu globalmente e tasa di interes a baha hopi, hasta cu tin pais unda interes ta negativo, es decir cu bo mester paga pa nan warda bo placa pa bo, envez di cu bo ta gana interes riba e suma. Conta acerca e inflacion cu un cierto pais conoce, y nos por mira un situacion bastante dificil ta aparece. Claro cu e fondonan di pension por inverti mas den proyecto economico cu porcentahe mas halto di rentabilidad, pero e tipo di inversion aki conoce mas riesgo tambe. Y cu un economia mundial avansando cu dificultad e perspectivanan pa bon rendimento di e fondonan di pension ta bastante menos faborabel.

Y kico esaki ta significa pa e situacion aki na Aruba? Esey ta depende di cual fondo di pension nos ta papiando. Esunnan mas vulnerable ta depende mas tanto riba inversion den exterior cu un portofolio cu ta depende hopi di e situacion economico internacional. Mientras 2017 tabata relativamente bon, e situacion aña pasa a bira bastante mas insigur, cu e problemanan entre Estadonan Uni y China y e incertidumbre na Europa alrededor di e salida di Gran Bretaña di Union Europeo (Brexit). Conta acerca otro calamidadnan na nivel mundial y nos tin un recept pa tempo dificil. Segun relato anual 2018 di fondo di pension di sector publico APFA, 2018 tabata un aña dificil cu un reduccion di e grado di cobertura (‘dekkingsgraad’) y un resultado negativo (-3,1%) pa e portofolio exterior. Contrario na esaki e inversionnan local a resulta mas positivo, di tal manera cu a cera e aña cu un rendimento positivo di 2,4% riba e total inverti tanto den exterior como local. Esaki sin embargo no tabata suficiente pa financia e interes cu anualmente mester añadi na e suma necesario pa cumpli cu e obligacionnan di pago di pension. Pa loke ta e fondonan di pension obligatorio, cu e dos companianan di seguro grandi ta maneha, ta imaginabel cu nan ta experimenta e mesun problema cu APFA tin pa loke ta nan portofolio den exterior.

Un otro imagen nos ta mira den e caso di SVb, responsabel pa pago di AOV na tur esnan cu ta yega na edad di pension, cu mientras tanto ta aumenta cu seis luna cada aña, pa finalmente na 2024 nos yega na e edad di 65 aña pa haya AOV. Actualmente e edad ta na 62,5 aña. Contrario na e sistema di pension individual cu APFA mester maneha, unda tur pensionado ta cana su caminda y ta ‘build up’ derecho a base individual, den e caso di AOV ta paga un suma igual pa tur hende cu tin igual cantidad di aña cu nan tabata contribui na e sistema, e asina yama ‘pay as you go system’. SVb mester atende asunto di inverti nan fondo di reserva solamente segun nan tin esakinan. Den pasado tabata trata di un suma di varios centenar di miyon, sin embargo e tardansa den añanan anterior a hinca nos den e situacion cu no tabatin fondo di reserva mas y a aparece hasta e peligro cu gobierno di su presupuesto mester a contribui pa SVb por haci e pagonan necesario.

Pa no mester baha e suma di pension, manera ta e probabilidad awor aki na Hulanda, a opta pa aumenta e edad di pension y aumenta prima y e limite di salario bao di cual ta paga prima (Afl. 85.000,-). A tende hopi critica riba e decision aki, pero e ta parce e miho opcion. Si no a hacie, anto na e momento aki nos lo tabatin pa fin di 2018 no menos cu 24.637 pensionado, na luga di e 21.345 persona cu tabata cobra AOV. Nos lo ta pagando actualmente pa aña sigur 38 miyon florin mas, loke nos no tin. E asunto a bira un topico di debate politico, unda tin partido cu ta bisa cu e decision pa bay 65 aña ta eroneo, pero lo ta bon pa nan splica nos ta di kico nan ta bay paga esaki. Aki tambe, core campaña ta uno, y cumpli despues ta otro. Ademas, cu tur esaki nos no ta ‘safe’ ainda, pasobra den e decadanan nos dilanti e actual periodo di crea un reserva, limita, lo converti den un perdida di e reserva aki, a traves di e aumento di e grupo cu ta cobra AOV, y e reduccion relativo den e grupo cu ta contribui, esunnan cu ta emplea.

Den tur esaki ta haci gran falta un proyeccion nobo di mercado laboral pa e proximo 10 aña, por ehemplo, ya cu cinco mil camber di acomodacion adicional lo conduci na importacion masal di labor, cu por crea otro panorama, en todo caso pa e base pagado di AOV. Ta di spera cu e instancianan concerni logra cuminsa traha riba e proyeccionnan aki. Nos no por warda te ora cu nos ta den e proceso.