editorial 2_15_1.jpg

Recientemente autoridadnan hudicial na Curaçao a invadi cas di presidente di Banco Central di Curaçao y St. Maarten. Tambe a drenta na un oficina di trust relaciona cu esaki. E accion contra e presidente a bin despues di bastante aña di constante rumor encuanto e cosnan ilegal cu e tabata haci banda di su funcion oficial. Pero nunca tabatin ni un señal chikito cu autoridadnan tabata tuma tur e acusacionnan na serio. Tambe a entama un investigacion encuanto integridad di e funcionario halto aki.  Naturalmente e resultadonan di e proceso hudicial aki no ta conoci, y no ta nos proposito di bay anticipa kico lo ta e resultado. Na su debido tempo nos lo haya sa.

Pero di tur esaki ta lanta un pregunta: lo no ta normal si ta somete tur funcionario halto na un investigacion di integridad regularmente? Y no mester ta asina cu esaki ta conta tambe pa esnan den puesto politico, tanto ministro como parlamentario? Awor, nos sa cu na inicio di nan periodo como mandatario e ministronan nobo mester duna muestra di loke nan tin na propiedad y hasta mester renuncia posicion o parti cu nan tin den compania priva. Esey ta bon y mester keda asina. Pero, ken di nos a yega di tende cu ora un ministro baha, of fin di un periodo di gobernacion yega, tin un evaluacion ta tuma luga pa autoridadnan hudicial, pa mira kico e mandatario a haya na propiedad, tambe na placa riba cuenta na Aruba y den exterior, durante cu e tabatin e responsabilidad ministerial?

Y den esaki no ta solamente e ministro y parlamentarionan mester duna cuenta, pero por ehemplo tur e empleadonan publico den posicion halto y esnan den posicion vulnerabel lo mester ta someti na un sistema di control regular. Esaki mester conta sigur pa esnan cu ta traha den e trayectonan di diferente tipo di permiso, cu ta e procesonan vulnerabel pa soborno. Tene bon cuenta cu no ta acusa ningun hende di a haci algo malo, pero mester haci e control pa ta sigur cu tur cos ta anda bon. Hende di buena fe y cu ta traha corecto, nunca tin miedo di control. Ta p’esey ora empleado publico ta cuminsa protesta contra control, ta bira tempo  realmente pa bay controla…

Pa bolbe na e pregunta clave: ta existi suficiente mecanismo di control pa garantisa cu ta detecta e tipo di practica coruptivo aki? Na nos opinion esey no ta asina. Tin cierto control pero e no ta cubri tur cos. Por ehemplo nos conoce e control cu Centrale Accountantsdienst (CAD) ta eherce cerca e entidadnan gubernamental. Pero ta conoci tambe cu esaki ta un di e servicionan cu ta sufri cronicamente di falta di personal y medio pa por funciona bon. Tambe tin un falta di respet pa e trabao cu nan mester haci. Den pasado  a yega di sucede mas di un biaha cu un ministro no kier pa CAD drenta den un departamento cu ta cay bao di su ministerio pa haci nan trabao. Esaki ta cosnan cu absolutamente no por y no mester ta posibel mes pa un ministro asumi un actitud asina.

Tin otro instancia di control manera Algemene Rekenkamer Aruba (ARA) cu tambe tin falta di personal y recurso. Riba esey tambe sa tin incidente cu ta stroba nan den investigacion confidencial cu absolutamente no ta asunto di ningun ministro ni pa haya sa, mucho menos comenta y purba stroba trabao di e organismo aki. E pregunta cu tambe mester bin dilanti ta cu pakico, si gobierno ta paga 7000 salario tur luna, y awor hasta ta aumenta cu personal tuma via uitzendbureau, ta net e organonan di control aki, cu mester ta sagrado pa nos, ta esunnan cu falta personal. Mientras tanto e ministronan ta rondona nan mes cu horda di hende cu ni e ministro mes no sa si nan ta traha of laga.

Ta bira tempo pa cuminsa pasa basora den e practicanan aki y cuminsa set up un sistema di control continuo, no solamente pa gobierno central, sino pa henter sector publico, incluyendo tambe regla y control di integridad pa tur entidad y empresa propiedad di pueblo. Asina nos ta evita cu dado momento ta pasa loke lamentablemente a pasa na nos isla hermana recientemente. Nos no ta referi na e caso di e presidente di Banco Central so, sino tambe na esun di ex-prome ministro cu a keda condena pa acepta soborno. Ta facil pa bisa cu ‘cerca nos e cosnan ey no ta pasa’. Pero con bo por sa cu esey aki no ta pasa, o no ta pasando, si no tin un alma cu por splica na e momento aki ta kico ta e mecanismo di control cu tin pa evita cu cos ta yega asina leu? Djis un ehemplo: nos a tende algun reaccion di autoridad hudicial riba e publicacionnan encuanto cobransa di ‘contribucion social’ di parti di ministro encarga cu Infrastructura, como condicion pa otorga tereno erfpacht? E e-mail tabata na Hulandes, por si acaso na O.M. nan no ta domina Papiamento…