Nos no ta cla cu Covid ainda. No solamente pa loke ta e problemanan directo di salud cu esaki ta causa, pero tambe e efectonan grandi cu e tin riba economia mundial. Y como parti di esaki, un isla manera esun di nos cu ta importa tur loke nos ta usa, bisti y come, nos no por sconde. Economia mundial a haya golpi duro, na nivel di produccion fayando, cu ta haci cu no semper e material, hopi biaha den forma di pieza pa tur tipo di aparato, vehiculo, mashin, cu no ta disponible manera antes y ta causa cu regularmente un tienda no por tin e producto specifico ey den cas. E consumidor lo mester busca un alternativa, o warda bastante tempo.

Escasez di producto ta causa inflacion y esaki na su turno ta causa di perdida di poder di compra. Y esaki den un tempo di crisis caba, unda hopi di nos no tin e entrada mas cu tabatin promer cu e crisis a cuminza. Y di mes caba nos tin cierto incertidumbre na caminda, pasobra nos mester por comprende cu e ayudo financiero di gobierno, cu placa fia, na empleado den forma di Fase o subsidio di salario, no por keda dura eternamente. Y ta practicamente sigur cu na momento di termina e subsidio, no tur empresa lo ta operando den e mesun situacion manera ‘pre-Covid’.

Pero tabatin mas golpi. Prijs mas halto pa petroleo a traduci den prijs mas halto pa combustible; esey nos tur por a ripara na pomp di gasolin durante e aña aki. Pero tin mas. Desde 1 di januari 2020 International Maritime Organization (IMO), un entidad di Nacionnan Uni, a introduci medida contra emision di azufre (sulfur) unda awor ta permiti fuel maritimo cu solamente un maximo di 0,5% di azufre, mientras cu e norma tabata 3,5%. E medida ta di comprende mirando desaroyo di contaminacion ambiental, unda transporte maritimo ta un factor di importancia tambe. Pero riba su mes esaki tabata un factor cu lo a causa inflacion, haciendo transporte maritimo mas caro. Riba esey a bin, ni tres luna despues, e crisis di e pandemia. Y den e lucha pa ‘reset’ economia y transporte internacional, prijs di transporte a subi enormemente. Aki nos no por haci nada, mescos otro paisnan, cu e agravante cu nos ta importa relativamente mas y e aumento ta practicamente den tur categoria di importacion. Ademas e aumento di costo di transporte no ta subi cu 10 o 20%, pero cu hopi mas, mirando cu costo di container por duplica o triplica facilmente. Esey ta aumenta enormemente e prijs di producto pa ora cu e yega nos costa.

Aki ta unda ta bin e peticion – logico – di gremionan empresarial pa gobierno revisa su maneho di cobro di impuesto riba importacion, unda desde hopi aña ta maneha prijs segun e concepto CIF (Cost, Insurance, Freight) riba cual ta cobra impuesto, mientras tin pais, den nos region tambe, cu ta maneha e otro base, cu ta FOB (Free on Board), cu no ta inclui costo di transporte anto. Sin embargo, aplicando e otro concepto aki, lo significa cu gobierno lo haya considerablemente menos cu a haya te awor, kitando full e factor di costo di transporte. Di otro banda atrobe, beneficia di e costonan aumenta, cobrando e impuesto segun e CIF infla considerablemente, lo aumenta prijs pa e consumidor enormemente. Esaki na su turno lo afecta e consumidor, y finalmente gobierno mes, cu no lo por haya tanto mas entrada for di un economia cu apenas ta lantando cabez na e momento aki.

Bon conseho no ta facil den e situacion aki, unda no por spera milagro tampoco di un gobierno debilita financieramente te na hueso, cu desesperadamente mester di yega na un cierto nivel di entrada pa por maneha su asuntonan. E cifranan di entrada di gobierno te cu juli no ta mustra malo, pero esey tabata promer cu nos a haya e regreso di Covid, cu a pone nos unda nos ta actualmente. Y den henter e incertidumbre aki, unda no tin indicacion ki rumbo nos ta bay, ta bin otro incertidumbre mas, y esey ta e situacion di un gobierno cu a kibra tur record di consulta cu ‘cacho cu pushi’, pero no ta duna claridad pa ki tempo y con lo bay goberna. Y esey, na su turno, no ta mehora confianza cerca publico, ni inversionista, local ni di exterior.

Tambe riba otro tereno, manera e maneho di e asunto di limpieza na scolnan catolico, ta mustra un actitud vacilante, unda aparentemente no tin apoyo pa e ministro – demisionario – pero cu pa ley esun cu por/mester actua, y tampoco pa e fundacion cu ta dirigi enseñanza catolico, cu mester a ‘back off’ den e confrontacion, pasobra por lo pronto no por conta cu e apoyo cu nan a spera di haya di Promer Ministro, cu net na tempo a corda cu no ta su cartera…, kedando sin duna solucion, pero pushando e asunto pa e proximo gabinete. Sorry, pero no ta esaki ta ehemplo di un ‘lopende zaak’…? El a ‘cana su caminda di cruz’ caba, kico mas ta spera pa haci un solo pregunta clave: pakico ta e fundacion aki so tin un problema cu werkster? Tur e otronan ta haya, segun cantidad di alumno, mes hopi. Nos a mira nan ta protesta?