E pueblo di Aruba ta compronde cu un bida contento ta pasa den gran ambiente cu bo sernan keri. Pasa di un generacion pa otro, construyendo comunidad y ta un aspecto clave den crea nos tradicionnan y custumbernan.
Cas di Torto a hunga un rol grandi den cultiva nos comunidad, uni famianan na otro y forma lasnan cercano cu nos bisiñanan, cual ta algo cu te dia di awe nos ta balora hopi.
E origen di Cas di Torto supuestamente ta data te comienso di siglo 19 den e Peninsula Paraguana na Venezuela. Refugiadonan cu a busca refugio y santuario na Aruba a introduci e metodo di construccion aki na e isla.
E murayanan tabata crea cu palo di kwihi of wayaca, of for di mangelnan. Despues, e murayanan tabata cosi den otro usando takinan grandi y chikito for di e mata warero y sisal, reforsa cu un mescla di yerba y lodo. Na final, e murayanan tabata haya un cobertura di plaster blanco pa cubri tur cos.
Pa e daknan, tabata usa un cantidad di diferente material cu ta permiti e fluho liber di aire den henter e cas. E metodo aki pa daknan tabata conoci den e islanan ABC (Aruba, Corsou y Bonerio), pero e uso di cierto material aki na Aruba a keda reemplasa eventualmente cu e uso di lodo y plaster blanco pa e dak. E plaster blanco rond di full e cas tabata haci nan mustra manera bolo, cual ta unda el a haya e nomber “Torto”, similar na e palabra cu ta Spaño pa bolo.
E construccion di casnan di Torto tabata hopi biaha algo cu henter e comunidad tabata haci hunto. Parehanan hoben cu tabata den casa mester a construi nan cas prome cu nan por casa y cuminsa crea nan propio famia. Esaki ta unda e ayudo di e comunidad tabata drenta y haci e proceso uno hopi mas facil yen di conexion y desaroyando un laso cercano uno cu otro.
Bisiñanan, famia extendi y amistadnan tur tabata yuda den e construccion di un cas di torto. Y tur hende tabatin un rol den esaki; e hende homber tabata supervisa e construccion di e cas y e muhenan tabatin e tarea di colecta e materialnan necesario, cushina y cuida di e muchanan.
E pareha su famia tabata carga e responsabilidad primario di duna cuminda na tur hende cu tabata yudando den e construccion di e cas. Prome cu e construccion, un persona usualmente tabatin e tarea di prepara e cuminda; sea pa medio di bay pisca of mata bestianan di cria manera cabrito, galiña of carne. Te hasta e muchanan cu ta un poco mas grandi tabatin un tarea; e muchanan mas grandi di e famia usualmente tabata yuda cu colecta awa y mescla e lodo cu lo usa den e construccion.
E duracion averahe pa e construccion di un Cas di Torto tabata alrededor di 4 luna.
Na final di un dia largo di hopi trabao y esfuerso, tur hende tabata reuni y disfruta di un bon cuminda. E tipo di sosten y ayudo aki for di amigonan y famia a bira un tradicion cu a haya su nomber tambe, cual tabata “paga lomba”; esencialmente esaki tabata e pensamento di ‘bo ta yuda’mi awe; mi ta yuda’bo mañan.
Awendia, un Cas di Torto tradicional ta poco comun, specialmente esnan cu te ainda ta habita. Casnan cu ta existi of ta para te dia di awe, probablemente ta data mas di un siglo atras y ta un recordatorio constante di e bondad cu ta caracteristico den e curason di nos pueblo Arubano.
Potretnan di Biblioteca Nacional Aruba y Monumentenbureau su archivo riba coleccion.aw.



