Redaccion di Bon Dia Aruba ta hayando diferente señal for di sector priva y di ciudadano individual, cu ta duna un imagen bastante preocupante pa futuro inmediato. E preocupacion tin di haci cu diferente aspecto entorno retiro di miles di empleado den practicamente tur sector, y con gobierno ta atende e situacion.

Un di e asuntonan treci na nos atencion ta e expresion haci pa ministro encarga cu Labor y Asunto Social, unda el a bisa cu no lo permiti ningun empleador kita hende di trabao y cu na Departamento di Labor lo no procesa peticion pa retiro. Den teoria esey ta facil pa vocifera, otro cos ta deal cu realidad di tur dia a base di esaki. Kico ta e problema? Segun e ley di retiro cualkier dunador di trabao por entrega un peticion pa retiro. E ley ta vigente bao di tur circunstancia y ta obliga un empleador pa pidi retiro na director di e departamento.

Den e caso di e actual situacion unda e ministro a vocifera un opinion, e realidad di con ta maneha esaki segun ley ta otro. Pa cuminsa, e director tin e discrecion exclusivo di decision den cada caso individual. E ministro no ta ni un persona menciona den e ley. E por duna instruccion na e director pa loke ta maneho general, siempre y cuando esaki no ta bay contra ley. Y aki tin un punto importante pa tuma na cuenta: e derecho constitucional di peticion. Tur individuo (y empresa) tin e sagrado derecho di haci un peticion. Gobierno no ta obliga di honra e peticion, pero sí di procesa esaki. Duna orden na e director pa no aplica ley na e momento aki ta mustra por lo menos straño y cuestionable. Recomendacion na empresa: laga registra bo peticion di retiro.

Banda di esey tin e realidad cu miles di persona a perde trabao caba, cu o sin respet pa ley laboral. Den e situacion di emergencia aki ta imposible pa bay trece orden, obligando tur empleador pa cana e caminda oficial. Lo mester atende e ciudadanonan aki, manera nan situacion ta, esta desemplea, legitimo o ilegitimamente. Sin embargo, tin e empresanan cu no ta cla ainda cu nan plan di retiro pero cu ta mira cu den e proximo simannan nan mester tuma e decision di sea cera negoshi completamente, o sigui cu un payroll adapta cu nan ta kere cu nan por maneha cu e poco actividad cu nan a resta. Nan mester por haci uso di nan derecho y obligacion legal, aunke ministro a bisa cu e ta desactiva ley.

Tambe tin e empleadonan cu ta den un ‘no man’s land’ entre retiro y manda cas sin pago pa tempo indefini. Pa mayoria e diferencia ta meramente irelevante, den ambos caso nan ta na cas, sin trabao y sin entrada. E promesa cu a empleador a haci, hasta por escrito, no tin ningun valor si e situacion no drecha y e empleador no ta acerca e empleado pa reasumi trabao. Den e ultimo caso aki, cerca ken e lo mester acudi?Mester tuma na cuenta cu den practica, den tempo bon mes, hopi caso di retiro no ta yega nunca na corte pasobra den mayoria di caso e empleado ta busca otro empleo, pasobra e no por warda lunanan largo te cu su caso keda trata. Y awor, cu miles di caso pareu di retiro, ta un cuestion di yuda e desempleado na un manera organisa.

Riba esaki tambe redaccion di Bon Dia ta haya hopi reaccion di varios banda. Nos a tuma nota di e registracion di varios mil, hasta di 10 mil empleado cu a perde trabao. E prome accion di gobierno tabata e proyecto FASE bao di cual e persona desemplea por haya un suma di Afl. 950 pa luna, pa tres luna.

Sin embargo, aki tambe tin varios pregunta cu ta yega na nos desk. Por ehemplo: con ta para cu e desempleadonan cu no tin nacionalidad Hulandes, cu pa ley no por haya ‘bijstand’? Articulo 17 di e Landsbesluit HAM pa implementa articulo 8 y 19 di e ley encuanto bijstand, ta stipula cu pa esnan cu no ta di nacionalidad Hulandes tin solamente posibilidad di ‘noodhulp’ cu ta duna un solo biaha. Nos no ta na altura cu ya ta teniendo cuenta cu esaki caba den registracion y referencia di e personanan afecta na departamento di Asunto Social. Basicamente nos por distingui cinco grupo di desempleado na e momento aki: esnan cu ta na naci na Aruba y di nacionalidad Hulandes; esnan cu ta di nacionalidad Hulandes y tin residencia definitivo; esnan cu ta di nacionalidad Hulandes y tin residencia temporal a base di permiso; esnan cu tin otro nacionalidad y tin residencia a base di permiso; esnan cu ta di otro nacionalidad y no tin estadia legal. Lo ta recomendable cu den e proximo tempo e instancianan concerni formula contesta contundente pa cu e diferente gruponan aki.Esaki ta yuda duna claridad tambe na esnan cu no a perde trabao ainda pero cu por perde esaki den e proximo siman y lunanan.

Tin mas pregunta cu e empresanan, y tambe e gremionan cu ta representa nan interes lo kier haya contesta. Por ehemplo: ken ta e empresario pa cual nos mester ta preocupa? Tur empresa cu ta registra na Camara di Comercio, cu ta por lo menos 15.000? O nos ta limita nos mes na e entre 3.000 pa 4.000 empresa cu no ta operativo so, sino ta hacie di manera legal, pagando nan obligacion pa loke ta impuesto y primanan social. Es decir, esnan inscribi den database di SVb. Lo ta un poco straño si gremionan mester bay tuma na nan encargo interes di esnan cu no ta cumpli, mucho menos di e empresanan cu ta opera hasta sin registracion na KvK.

Si mester bin, rapidamente, un plan pa salvaguardia interes di e empresanan existente, mester enfoca riba e grupo di empresa ‘legal’anto, pa yuda nan mas tanto posible mantene hende na trabao, o den caso cu parti di e personal a bay cas caba, con pa haya mas tanto hende na trabao atrobe. Esaki ta requeri un approach diferente cu loke a sucede te awor acercando e empleado individual pa ayudo individual, cu ta causa un trabao gigantesco di miles di peticion individual, mientras por a evita esaki cuminsando ‘head on’ cu un acercamento di cada empresa.