Ayera 10 di december 2023 a cumpli 75 aña di un di e compromisonan mundial mas revolucionario: Declaracion Universal di Derechonan Humano (UDHR, na Ingles). E documento historico aki a consagra e derechonan propio cu tur persona tin como ser humano independientemente di nan rasa, religion, color, sexo, idioma, opinion politico, nacionalidad of posicion economico.

E declaracion aki a ser proclama pa Asamblea General di Nacionnan Uni na Paris, dia 10 di december 1948 y a establece, pa prome biaha, derechonan humano fundamental cu mester ta protegi na henter mundo.

Disponibel den mas di 500 lenguahe, ta e documento mas traduci rond di mundo.

Un campaña di un aña di duracion centralisa den, progreso y compromiso ta bay caba na december aki di 2023 den cual ta bay anuncia compromisonan mundial y ideanan pa concretisa e futuro di derechonan humano.

Como “un norma comun di logronan pa tur pueblo y tur nacion,” e Declaracion aki ta un proyecto global pa leynan y politica internacional, nacional y local, ademas di un pilar esencial di Agenda 2030 pa desaroyo sostenibel.

Agenda 2030 pa desaroyo sostenibel ta mantene explicitamente den loke e Declaracion ta basa y cu e agenda aki mester ser aplica di e forma cu derechonan humano lo bira un realidad.

Tema 2023: Dignidad, libertad y husticia pa tur persona
Den decadanan pasa for di dia di adopcion di Declaracion na 1948, derechonan humano a ser reconoci y garantisa na henter mundo. A sirbi di base pa un sistema di proteccion di derechonan humano den expansion cu awe tambe ta centralisa e gruponan vulnerabel manera personanan cu incapacidad, pueblonan indigena y personanan migrante.

Derechonan Humano na Aruba
Pa loke ta trata derechonan humano na Aruba tin varios punto cu mester resalta, un di nan ta cu Aruba tin un cantidad grandi di migrantenan Venezolano cu ta enfrenta cierto retonan ora nan ta na Aruba, pa esaki Amnistia Internacional a habri un investigacion pa violacion di derechonan humano na Aruba, segun informacion ricibi, e organisacion aki ta bin investigando tres caso specifico:

E prome ta un incidente cu a tuma luga na luna di september di aña 2022 den instalacionnan di Guarda Nos Costa (GNC) caminda dos detenido a ser sospecha di cende cu candela e instalacion. Pa motibo di e incidente ey, a pone e dos persona aki den isolacion sin cu nan por a laba nan djente tur mainta y a laga nan sin baña pa por lo menos un periodo di un siman.

A pone Prome minister, Evelyn Wever-Croes y minister di Husticia, Rocco Tjon na altura di esaki dia 15 di september 2022 mediante un e-mail cu redactor di Bon Dia Aruba a manda pa nan sin cu por a haya contesta riba e suceso.

E di dos caso ta di e hoben Venezolano, Maykol Chavez unda cu na final di tur e problema cu el a enfrenta, dia 15 di september 2022 minister di Labor y Integracion, Glenbert Croes representa pa J. Harewood na e tempo ey na Corte di Husticia, honorario hues mr. A.J. Martijn a dicta den un sentencia cu DIMAS a viola articulo 25, vierde lid, van het Procesreglement 2022 di corte y cu e persona en cuestion no a haya un proceso husto manera cu ta hancra den nos constitucion di Aruba y tratado internacional di cual Aruba y Hulanda ta forma parti, cu ta articulo 6 di EVRM, esta e derecho na un huicio husto cu ta fundamental pa democracia.

E parti tambe cu ta den investigacion ta despues cu e hoben Maycol Chavez a sali for di Corte di Aruba dia 31 di augustus 2022 unda e tabata presenta pa un di casonan. Te dia di awe minister Rocco Tjon, ex-director di GNC R. Kramers ni e director interino I. Gordon na e tempo ey, no tabata por of no kier a contesta e preguntanan mas fundamental, cu ta: dicon Chavez a wordo intercepta pa dos funcionario di GNC E. Perez y G. Solognier manera e la sali for di corte y e rapport di inbewaringstelling no ta completo y no ta klop cu e videobeeld?

Den e rapport ta falta hechonan importante, manera dicon e toezichter G. Solognier a laga e parti afo for di rapport cu GNC a kibra ley di trafico ora nan a pasa den verboden? Si nan tabata trip den verboden of si nan a haya opdracht for di Kramers pa opspoor e persona aki? Nan a detene un hende memey di Caya Grandi na momento cu e caya tabata cera y nan a kibra ley di trafico poniendo bida di turistanan abordo di tram na peliger. Unda nan tabata warda Chavez 10 minuut prome cu su detencion? Y si un funcionario di DIMAS a tip nan off for di Corte pa detene Chavez den Caya Grandi? Leynan no ta conta pa e dos funcionario aki?

Bon Dia Aruba a manda e preguntanan aki na minister encarga cu Husticia, Rocco Tjon pero te ainda no por a haya contesta, tambe otro pregunta ta cu e rapport di inbewaringstelling cu ta mita berdad y cu ta falta di elementonan mas importante, manera si GNC ta controla den verboden? Si funcionarionan ta haci control bisti na civil den auto di Medish Dients di GNC? Y si nan a haya autorisacion di e ex-director Kramers of di minister Tjon pa core den verboden pa por detene un persona kibrando ley di trafico? Sin pone tur esaki den e rapport oficial cu a wordo traha e dia ey.

Segun nos “estado di derecho na Aruba”, e poder hudicial ta protege derechonan y libertad, ta defende estado constitucional democratico, ta defende e aplicacion corecto di ley y ta sigura decisionnan di huesnan independiente, imparcial, honesto y experto, basando su decisionnan riba informacion corecto di instancianan gubernamental. 

Den un otro caso, por a mira cu recientemente a crea un campaña di conscientisacion pa loke ta trata violencia basa den genero cu ta un menasa y un violacion di e derechonan humano cu desproporcionalmente ta afecta hende muhenan y mucha muhenan y tin un impacto di aproximadamente un di cada tres hende muhe mundialmente.

Igualdad pa comunidad LGBTI lo cual no ta existi den islanan Aruba y Corsou lo cual a pone e matrimonio di mesun sexo bay te corte di mas halto pa e personanan cu ta miembro di e comunidad aki por tin igualdad.

Ainda tin hopi puntonan pendiente cu Aruba mester tuma na cuenta cune pa loke ta trata derechonan humano cu sigur tin atencion extra di comunidad y di organisacionnan no gubernamental cu ta bringa pa nan derecho.